MANAS I. PARÇA DESTANININ GENİŞ ÖZETİ:

Yakup Han iki evliydi ama ne Çayırdı Hatun’dan ne de ikinci hanımı Bakdevlet’ten çocuğu olmamıştı. Bir gece İki hanımı da aynı rüyayı görmüş ve zamanın ileri gelenlerine yaptırdığı rüya yorumunda Çayırdı Hatundan bir erkek, bir kız Bakdevlet Hatundan da iki erkek çocuğu olacağını öğrenmişti. Dokuz ay sonra Çayırdı Hatundan bir erkek, Bakdevlet Hatundan iki erkek çocuğu oldu. Yakup Han büyük bir şölenle Çayırdı han’ dan olan çocuğuna Manas adını vermişti.

Manas sekiz yaşına geldiğinde gerçek bir lider gibi davranıp etrafına Kırgız çocuklarını topluyor ve onlarla askercilik oynuyordu. Kalmuk çocuklarına saldırıyor ünü gittikçe yayılıyordu. On iki yaşına geldiğinde Çin Hükümdarı Eser Han Koçko adlı komutanını Yakup Han ve oğlu Manas’ ın üzerine yolladı. Manas Teke tek kavga da Koçko’yu alt etti ve ününe ün kattı.

Daha sonra Manas Kırgız Han’ ı seçildi ve dağınık Kırgızları toplamak için kırk adamıyla Aladağ’ a doğru yola çıktı. Isıkgöl yakınlarında Kırgız yiğitlerinden Alp Koşayla görüştü. Daha sonra askerlerini ve ileri gelen Kırgız boylarını toplayıp bir ordu kurdu ve Keselik Han’ın koruduğu Aranik kalesine saldırıp ele geçirdi. Bu savaştan sonra birkaç gün dinlenen Manas bütün Kırgız boylarını etrafına topladı ve Anayurdunu Alevke’den almak için harekete geçti. Alevke’ yi kuşattı. Aleveke Kırgız topraklarını terk etmek karşılığında barış teklif etti. Manas da bunu kabul etti. Ordusunu toplayan Alevke Kaşgar’ a doğru hareket etti ve Kaşgar topraklarında Kaşgar Hanı Arabek ile yaptığı savaşı kaybetti. Ordusu dağıldı. Kendini ve birkaç adamını Akçar’a atıp canını zor kurtardı. Buraya yerleşip orada yaşamaya başladı

Kırgızların büyük bir kısmı bir Türk ülkesi olan Tagarma ya sığınmış ve Şooruk Han’ın egemenliği altına girmişti. Fakat Şooruk Han bununla yetinmeyip bütün Kırgızları hâkimiyeti altına almak için Kırgızlara savaş açtı ve Manasla savaşmaya başladı. Sonunda savaşı kaybetti, içlerinde kendi kızı Akılay dahil otuz kızı Manas’a cariye olarak sundu. Değerli eşyalarını da Manas’ a hediye ederek barış yapmaya çalıştı. Manas ise Kırgızlarla akraba olan Şooruk’ u küçük düşürmemek için eşyaları askerlere dağıttı ve kızları da beğendikleri askerlerle evlendirdi. Şooruk’un kızı Akılay da Manas la evlendi.

Manas bu savaştan sonra babası Yakup Hanla tartışıp evi terk etti ve iki yılı aşkın bir zaman küçük bir köyde çiftçilik yaptı. Manas Çiftçilikten elde ettiği buğdayla, Noygut beyi Karaca Han’ın kısrağı Kula tayı aldı. Daha sonra yiğitleri Manas’ı bulup eve geri getirdi ve babasıyla barıştırdı.

Manas iki kadını olmasına rağmen Kırgız geleneklerine göre, bir düğünle evlenmediği için hala bekardı ve iki hanımından da çocuğu olmuyordu. Yakup Han bunları düşünerek Buhara şehrinin Hanı Temur Han’ın güzeller güzeli büyük kızı Kanıke’yi Oğlu Manas’a, Küçük kızı Aruke’yi de Manas’ın süt kardeşi Almambet’e istedi. Temur Han yüklü bir başlık ve elli gün elli gece düğün karşılığı Kızlarını Manas ve Almambet’ e vermeye razı oldu.

Manas ve Almambet birkaç yıl huzurlu bir hayat sürdü. Ama Manas’ ı savaşta yenemeyeceğini anlayan Çin Hükümdarı Eser Han Emrindeki Kırgızlara yakın Boy Olan Közkamanları kullanarak Manas’ a suikast düzenlemeyi planladı. Közkaman ve birkaç kimliğini kaybetmiş Türk boyunu Manas’ a sığınmaya gönderdi. Manas da bu gelenleri kardeşi gibi alıp onlara yer ve yurt verdi. Ama Közkaman ve adamları Manas’a ihanet etti ve onu sarhoş edip öldürmeye çalıştı. Manas’ ı ölümden Kanıke ve Akaray adlı yiğit askeri kurtardı. Közkaman ve askerleri otağlarını terk edip kaçmaya başladı. Ama onları takip eden Almambet ve askerlerinden kurtulamadılar.

Bu savaştan sonra Manas Kırgız Han’ ı seçildi ve dağınık Kırgızları toplamak için kırk adamıyla Aladağ’ a doğru yola çıktı. Isıkgöl yakınlarında Kırgız yiğitlerinden Alp Koşayla görüştü. Daha sonra askerlerini ve ileri gelen Kırgız boylarını toplayıp bir ordu kurdu ve Keselik Han’ın koruduğu Aranik kalesine saldırıp ele geçirdi. Bu savaştan sonra birkaç gün dinlenen Manas bütün Kırgız boylarını etrafına topladı ve Anayurdunu Alevke’den almak için harekete geçti. Alevke’ yi kuşattı. Aleveke Kırgız topraklarını terk etmek karşılığında barış teklif etti. Manas da bunu kabul etti. Ordusunu toplayan Alevke Kaşgar’ a doğru hareket etti ve Kaşgar topraklarında Kaşgar Hanı Arabek ile yaptığı savaşı kaybetti. Ordusu dağıldı. Kendini ve birkaç adamını Akçar’a atıp canını zor kurtardı. Buraya  yerleşip orada yaşamaya başladı. Kalmuk Hanlarından Aziz Han’ın oğlu Almambet babasına ve Eser Han’a isyan edip ülkesini terk etmiş ve Kıpçak beylerinden Er Gökçeye sığınmıştı. Almambet kısa zamanda Er Gökçe’nin en sevdiği ve en güvendiği adamlarından biri olmuştu. Ama bir Kalmuk ‘un bu başarısını çekemeyenler Er Gökçe’nin karısı Akargeç’le Almambet’e  iftira atıp Almambet’le Er Gökçe’nin arasını açtılar. Er Gökçe çok fazla alkol aldığı bir gün Almambet’ e küfür ve hakaretler yağdırarak obasından kovdu. Bu olayı gururuna yediremeyen Almambet Er Gökçe’nin obasını terk edip Manas iline doğru yola çıktı. Manas iline geldi ve burada şanına layık bir şekilde ağırlandı. Bu arada bir mucize eseri olarak Manas’ın annesi Çayırdı Hatun’un her iki göğsünden de süt gelmeye başladı. Çayırdı Hatun da Oğlu Manas ve Almambet ‘i emzirerek onları gerçek sütkardeşi yaptı. [1]

FAYDALANILAN KAYNAKLAR VE MANAS DESTANI HAKKINDA BİBLİYOĞRAFYA:

• Doç.Dr. Ali Berat ALPTEKİN"KAZAK EDEBİYATlNDA MANAS DESTANı
• Naskalı, Emine Gürsoy. Bozkırdan Bağımsızlığa Manas. Ankara: Türk Dil KurumuYayınları, 1995.)
• https://tt.baskent.edu.tr/turkmitolojisi/manas.htm
• Abdulkadir İnan, Manas Destanı, Ankara, 1985.
• Hayrettin İvgin, "Manas Destanı Üzerine Türkiye'de ve Çin Halk Cumhuriyetinde Yapılan
• Çalışmalar",Türk Kültürü (295),Ankara, 1987.
• H ayrettin İVGİN, Altay DAĞLARININ KAPLANI MANAS,
• Dursun Yıldırım,Manas Destanıve Köketey Hannıng Ertegüsü, Doçent/ik Tezi, Ankara 1979, (Yayınlanmamış).
• Manas. Translated by Walter May. Rarity, Bişkek, 2004. ISBN 9967-424-17-6
• Naciye Yıldız, Manas Destanı (W. Radloff> ve Kırgız Kültüriyle İlgili Tesbit ve Tahliller.Ankara, 1995.
• Emine Gürsoy Naskali, Manas Destanı, Ankara, 1995.
• Emine Gürsoy Naskali, Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, Ankara, 1995.
• Fikret Türkmen, Manas Destanı Üzerine Çeviriler, Ankara, 1995.
• unibozkurt.com/goster.php?i_nu=211
• Mar BAYCİYEV , MANAS DESTANI KALBİMİN AĞRISIDIR, Türkçeye çeviren: Doğan GÜRPINAR
• Levin, Theodore. Where the Rivers and Mountains Sing. The Spirit of Manas.Bloomington: Indiana    University Press, 2006
• Manas 1000. Theses of the international scientific symposium devoted to the 'Manas' epos Millenial Anniversary. Bishkek, 1995.

KAYNAKÇA / İLGİLİ LİNKLER