Süheyl ü Nevbahar,  1350 yılında adı bilinmeyen İranlı bir şairin aynı adlı eserinden Türkçeye çevrilmiş bir mesnevidir.  Eserin kimi nüshalarındaki beyit sayısı  5568 beyitten oluşurken[1] kimi nüshalarındaki beyit sayısı  5703 [2] beyittir. Eserde, İranlı şair Sadi’nin Bostan adlı eserinden seçtiği şiirleri de  Türkçeye çevirmiştir. ( BKZ FERHENGNÂME-I SADÎ HOCA MESUT )

HOCA MESUD ,bu eserini Yeğeni İzzeddîn Ahmed ile birlikte 1350 ( H.751 )  de yazmıştır. ( Köprülü, age. S. 188) Bu esere Hoca Mesut’un yeğeni  İzzeddîn Ahmed başlamış ilk bin beytini İzzeddîn Ahmed yazmış esere Hoca Mesut devam etmiş ve seri tamamlamıştır.  Ancak eserin başında yer alan tevhid, münacat, na’t, medh-i çâr yâr, hikmet ve nasihatten başka telif sebebini anlatan kısım ile hatime kısmının Hoca Mesud tarafından yazılmış olduğu anlaşılmaktadır. ( HOCA MESUT'UN HAYATI VE ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER )

 SÜHEYL Ü NEVBAHAR , Hoca Mesud’un ilk eseri olduğu gibi Türk edebiyatında beşerî aşk konusunda yazılmış ilk mesnevi olarak da dikkati çeker. [3]

Eser aşk ve macera konuludur.  İlk bin beytini yeğeni İzzeddîn Ahmed, geriye kalan 4661 beyti de Hoca Mesud yazmıştır. Eser, Şehname vezni olarak bilinen faulün / fa’ûiün / fa’ülün / fa’ûl kalıbıyla yazılmıştır ve  eser toplam olarak 5669 beyittir. [4]

Eserde Süheyl ile Nevbahâr ın ağzından söylenilen gazeller de vardır. Bu gazellerin vezni eserin asıl vezni ile aynı değildir. [5] Konusu Fars edebiyatından alınan eserin aslına rastlanılamamış, eserin hangi İranlı şairin, hangi  eserinden esinlenerek yazıldığı tespit edilememiştir.  Süheyl ü Nevbahâr, Farsçadan tercüme edilmiş olmasına rağmen  Fars edebiyatında bu isimde bir eser olmadığı gibi, bu eseri yazan bir başka Fars şairi de yoktur.  Üstelik Süheyli Nevbahar konulu başka mesneviler yazılmış olsa bile elimize geçen, günümüze ulaşan tek eser de budur.

Eser, konusu yönünden LEYLA İLE MECNUN, VAMUK U AZRA hikâyeleri gibi beşeri aşk konusunu ve kavuşmak isteyen iki aşığın  bir birlerine kavuşmak için verdikleri mücadeleleri ele almaktadır. Süheyl i Nevbahar’ın klasik aşk konulu hikâyelerden bazı farkları da vardır. Örneğin  âşıklar birbirlerine kavuşmuşlar, kötüler cezalarını görmüş, iyiler ödülünü almış,  ama hikâyedeki olaylar yine de devam etmiştir.

Eserde Yemen hükümdarının oğlu Süheyl ile Çin hükümdarının kızı Nevbahar arasında geçen romantik  bir aşkın  hikâyesi ele alınmıştır. [6] Hoca Mesud, eserinde kahramanların ağzından gazeller de söyletmiş  ve eserine bir canlılık getirmeye çalışmıştır. Bu gazellerin sayısı on beşi bulmaktadır ve bu gazellerin on birini  Süheyl, dördünü de Nevbahar söylemiştir. Eserdeki  gazellerin vezinleri mesnevinin vezninden farklıdır.

Bazen didaktik unsurlara değinen bu eserde, masal unsurları da bulunmaktadır. [7]Fakat bunlar eserde pek fazla yer işgal etmez ve göze batmaz. Eserin işleniş şekli eserdeki masal unsurlarının göze batmasını engellemiştir. Buna rağmen bu eserin konusu masalları aratmayan bir yapıya da sahiptir.

Eserde İran destanlarında görmeye alıştığımız Nakkaş MANİ  ve ÇİN'İ FAĞFURû ( bkz - KASE-İ FAĞFUR) gibi efsanevi motiflere de rastlanılır.  Doğu kökenli hikâyelerde görmeye alıştığımız ana öyküye bağlı birkaç yan hikâye özelliği bu eserde de bulunur.  Öyküde özellikle nakkaşların çizdiği suret ve bu suretleri görüp bayılan âşıklar motifleri oldukça önemlidir. Bu durum ise Nakkaş Mani ve KİTAB-I ERJENG  ’un efsanevi öykülerini anımsatmaktadır.  ( BKZ ERJENG ENGELYUN KİTAB-I ERJENG VE MANİ )   Hikâyedeki bu tip unsurlar bu öykünün İran kökenli olduğuna dair işaretleri güçlendirir.  Acem destanlarında görülen birçok unsurun bu hikâyeye sızmış olmasına rağmen çok daha meşhur Acem esatirleri konu ve kahramanlarının bu hikâyeye etki etmemiş olmaması da manidardır.

Süheyl ü Nevbahâr ın  asıl özelliği içeriğindeki şiirlerden ve yer verdiği masal unsurlarından ziyade, eserin saraylara yer vermesi,  idare sistemi ve tebaayı ele alması, devrine göre bir nevî siyâset tarzını da ortaya koymasıdır. Eser, esas konusunun yanı sıra dini ve ahlaki düşünceleri de  ele alan, toplum hayatı ile  ilgili kimi konuları,  kimi gelenek ve görenekleri de yansıtmış olması bakımından önem kazanmaktadır.

Eser, dili bakımından mühim,  Eski Anadolu Türkçesini ortaya koyan kelime hazinesi bakımından da oldukça zengindir. Eserde  3300 den fazla eski sözcük ve deyim yer alırken eserde çok sayıda hayvan adı da kullanılmış,   toplamda 96 hayvanın adı da eserde yer almıştır. [8]

SÜHEYL Ü NEVBAHAR IN NÜSHALARI

Berlin Devlet Kitaplığı nüshası (M nüshası) : Bu nüshayı Mordtmann bulmuş ve 1925 senesinde Almanya’da 13 sahifelik bir mukaddime ile tıpkıbasım olarak yayınlamıştır. 5568 beyit olan bu nüsha 189 yapraktır ve her sayfada 17 satır vardır. Yazı okunaklı bir harekeli nesihtir. Başlıklar(62) Farsçadır ve kırmızı ile yazılmıştır. [9]Nüshanın sonunda istinsah tarihi verilmiştir ancak müstensihin adı yoktur. Yazmanın ilk ve son sayfalarında Bayezid-i Sânî RahmetuIlahi Aleyh’in mührü bulunmaktadır.

Dehri Dilçin nüshası (D nüshası) : Eserin bu nüshası A.Talat Onay tarafından Mordtmann nüshasından bir sene sonra (1926) Çankırı’da bulunmuştur. [10]Bu nüshada 12 yaprak eksiktir. Son yaprağın bir sahifesi eksik olarak görünmektedir. Bu nüsha 5278 beyittir. Kopuk sahifelerde 345 beyit olması gerektiğine göre bu nüshanın beyit sayısı yaklaşık 5623 olacaktır. [11]Yani bu nüshanın ilk istinsah edildiğinde M nüshasından 55 beyit daha fazla olduğu tahmin edilebilir. Nüsha güzel talikle yazılmış hareke yoktur.

SÜHEYL Ü NEVBAHAR IN DİL ÖZELLİKLERİ

Eski Anadolu Türkçesinin bütün ses bilgisi yapı bilgisi ve söz dizimi özelliklerini taşımaktadır. Söz varlığı çok zengin olup yüzlerce kelime ve deyim ihtiva etmektedir. [12]Hoca Mes’ud eserinde sade bir dil kullanmakla yetinmemiş söze canlılık vermek için bol bol Türkçe deyim ve Arabî-Farisi kelimelerle kurulmuş deyimlere yer vermiştir. (diş bilemek boyun virmek / baha biçmek…[13]

Sözcüklerin gerçek ve mecazlı anlamlarını cinas sanatları içinde büyük bir başarı ile değerlendiren şair dilbilgisi açısından muhtelif yapılardaki ad ve fiilleri ikilemeler biçiminde kullanarak anlatımı güçlendirip zenginleştirmiştir. Süheyl ü Nev-bahar’ın dilinde Arapça ve Farsça sözcüklere çok az rastlanmaktadır. Bu kelimelerin büyük bir çoğunluğu Hoca Mes’ud’un yaşadığı devrin halk dilinde kullanılan sözcükler olmalıdır.

Eserde Arapça ve Farsça tamlamaların çok az olmasına karşın u- ü -vü bağlaçlarına çok rastlanmaktadır. —ki ve çü bağlaçları da vezin doldurmak için sık sık kullanılmıştır. Anlatımda en yaygın olarak görünen geçmiş zaman ve hikâyesi geniş zaman ve hikâyesi istek kipinin üçüncü tekil ve çoğul kişi çekimleri kullanılmaktadır. [14]Eser,”Farsçadan Türkçeye çevrilmiş olmasına karşın Türkçenin işletilmesi bakımından son derece başarılıdır.“

ESER ÜZERİNDE YAPILAN ÇALIŞMALAR

• Mordtmann, J. H. (1925), Suheil und Nevbahâr, Romantisches Gedicht des Mes’ûd b. Ahmed (8. Jhdt. d. H.),Hannover.
• Banguoğlu, Tahsin (1938), Altosmanische Sprachstudien zu Süheyl ü Nevbahâr, Breslau.
• Dilçin, Cem (1991), Süheyl ü Nevbahâr İnceleme, Metin,Sözlük, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Tezcan, Semih (1994), Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlar, Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık, Ankara.
• Taş, İbrahim (2009), Süheyl ü Nevbahâr’da Eskicil Öğeler, Palet Yayınları, Konya.
• Gaddar, Zeliha (2012), Süheyl ü Nevbahâr’ın Dilbilgisel Özellikleri ve Dizini, Pamukkale Üniversitesi SosyalBilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Hacı
• Ömer Karpuz.Cin, Ali (2012), Süheyl ü Nev-bahâr (Kenzü’l- Bedayi) İnceleme–Metin–Dizin, Eğitim Yayınevi, Ankara.
• Akdemir, Yılmaz (2011), Süheyl ü Nevbahâr’ın Gramatikal Dizini, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
• Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Faruk Gökçe,Diyarbakır.
• Ciğa, Özkan (2013), Süheyl ü Nev-bahâr (Metin Aktarma, Art Zamanlı Anlam Değişimleri, Dizin), DicleÜniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim dalı Türk Dili ve EdebiyatıEğitimi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Sadettin Özçelik, Diyarbakır.
• Kardak, Nesibe (1994), Süheyl ü Nevbahâr’da Fiiller, Çukurova Üniversitesi- Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Şükrü Haluk Akalın, Adana.
• Ocak, Fatih (2006), Süheyl ü Nevbahâr’daki Kelime Grupları, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk
• Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Sadi H. Nakiboğlu,Niğde.
• Ahi, Hatice (1968), Süheyl ü Nev-bahâr ve İndeks (1833-3699. beyitler) (Basılmamış Mezuniyet Tezi), İstanbulÜniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Türkiyat Enstitüsü Ktp. No: T-825, İstanbul.
• Akman, Ayşe (1969), Süheyl ü Nev-bahâr, Transkripsiyon ve İndeks (1-1832. beyitler) (Basılmamış Mezuniyet Tezi), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Türkiyat Enstitüsü Ktp. No: T-1042,İstanbul.
• Andiç, Hasan İsmail (1979), Hoca Mesud’un Süheyl ü Nev-Bahar’ından Alınan Bir Bölüm Üzerinde Gramer İncelemesi (1250-1772 arası beyitler) (Basılmamış Mezuniyet Tezi), Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TürkDili ve Edebiyatı Bölümü, Ankara.
• Aydoğan, Ali (1980), Süheyl ü Nev-Bahar (Mensur)-Transkripsiyonlu Metin ve İndeks (24a-48a sayfaları)(Basılmamış Mezuniyet Tezi), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, TürkiyatEnstitüsü Ktp. No: T-2071, İstanbul.
• Bilgen, İpek (1980), Süheyl ü Nevbahâr (Metnin Yazıçevirisi, Yazılış ve Dil Özellikleri (Basılmamış MezuniyetTezi), Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Ankara.

• FERHENGNÂME-I SADÎ HOCA MESUT
• HOCA MESUD SÜHEYL Ü NEVBAHAR HAKKINDA 
• HOCA MESUD SÜHEYL Ü NEVBAHAR VE FERHENGNÂME-İ SA'Dİ
• HOCA MESUT'UN HAYATI VE ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER
• SÜHEYL Ü NEVBAHAR KONUSU VE ÖZETİ   
•  

SÜHEYL Ü NEVBAHAR DAN [15]

 
Yemen’ de ulu pâdişâh var imiş
Ki akl ile devlet ana yâr imiş (379)
Didi ger benüm oğlanum olmaya
Nice tâc u taht ayruğa kalmaya (390)
Dürüşdügi olmadı hergiz telef
Meger incü kapdı bilinden sadef (400)
Bir oğlan ki benzer yüzi bedr aya
İki kaşı dahı kurulmış yaya (405)
Şâh anı görüp güvenürdi cânı
Dilerdi ki tahta geçüre anı (412)
Vezîri anun elliden çoğ idi
Ki illerde biri bigi yoğ idi (413)
Kamu uslular idi vü pür-hüner
Ara yirde bir kişi vardı meğer (414)
Adı Ristetalis idi ol kişinün
Kolayın bilür idi şâh işinün (415)
Şeh anı meğer bir gice okıdı
Ki katında hîç kimesne yoğidi (417)
Tanışdı kim oğlını şâh eyleye
Anı düşmân işidüp âh eyleye (418)
Didi kim şunun bigi oğlum ola
Ki ilm ü hüner ana ma’lûm ola (419)
Revâdur eger aga ol tahtuma
Zevâl irmeye devlet ü bahtuma (420)
Nicesi görürsin sen işbu işi
Eyit toğrısını iy uslu kişi (421)
Baş urdı yire vü duâ eyledi
Şâhun tapusına bunı söyledi (422)
Ki şehler kamu yılduz u sensin ay
Ne kim buyurursan hem oldur kolay (423)
Didi eylese tanlacak tahtı düz
Kamu müdde înün ümîzini üz (427)
Size oğlumı şâh iderven bugün
Çü ol var durur ben niderven bugün (435)
Pes ağdurdı tahta dutuban elin
Kodı başına tâc u virdi ilin (436)
Meger bir gün atasına vardıdı
Yir öpübenin gitmege turdıdı (440)
Eyitdi ana iy oğul kancaru
Gidersin otur gitmegil gel berü (441)

[1] K.Rıfat Bilge Süheyl ü Nev-bahar’a Dair, Türkiyat Mecmuası.

[2]  Zeliha GADDAR, Ömer KARPUZ, SÜHEYL Ü NEVBAHAR’DA HAYVAN ADLARI, https://jllesite.org/sayilar/4/4karpuzgaddar.pdf

[3] Özkan Ciğa, SÜHEYL Ü NEV-BAHAR ÜZERİNE DÜZELTMELER, Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/4 2013 s. 230-239, TÜRKİYE

[4] K.Rıfat Bilge Süheyl ü Nev-bahar’a Dair, Türkiyat Mecmuası.

[5] İ.Bilgen: Süheyl ü Nev-bahar(Metnin yazı çevirisi yazılış ve dil özellikleri)Hacettepe Ünv. Edb. Fak. Türk Dili ve Edb. Mezuniyet Tezi,1980.

[6] Mustafa Erkan, Mustafa Özkan,  Hoca Mes’ud, TDV İA, İst. 1998, C.18. shf187-189

[7] Selami Ece, Mensur Süheyl ü Nevbahar İnceleme Metin Sözlük, Aktif Yayınevi; İst, 2003

[8]  Zeliha GADDAR, Ömer KARPUZ, SÜHEYL Ü NEVBAHAR’DA HAYVAN ADLARI, https://jllesite.org/sayilar/4/4karpuzgaddar.pdf

[9] Mehmet CAN: Süheyl ü Nev-bahar(Mensur)Transkripsiyonlu Metin ve İndeks. İst. Ünv. Edb.Fak.Türk Dili ve Edb. Mezuniyet aaai 1980Türkiyat Mecmuası

[10]  İ.Bilgen: Süheyl ü Nev-bahar(Metnin yazı çevirisi yazılış ve dil özellikleri)Hacettepe Ünv. Edb. Fak. Türk Dili ve Edb. Mezuniyet Tezi,1980

[11]  İ.Bilgen: Süheyl ü Nev-bahar(Metnin yazı çevirisi yazılış ve dil özellikleri)Hacettepe Ünv. Edb. Fak. Türk Dili ve Edb. Mezuniyet Tezi,1980

[12] K.Rıfat Bilge Süheyl ü Nev-bahar’a Dair, Türkiyat Mecmuası.

[13]  İ.Bilgen: Süheyl ü Nev-bahar(Metnin yazı çevirisi yazılış ve dil özellikleri)Hacettepe Ünv. Edb. Fak. Türk Dili ve Edb. Mezuniyet Tezi,1980

[14] Mehmet CAN: Süheyl ü Nev-bahar(Mensur)Transkripsiyonlu Metin ve İndeks. İst. Ünv. Edb.Fak.Türk Dili ve Edb. Mezuniyet aaai 1980Türkiyat Mecmuası

[15] Timuçin AYKANATGRİMM MASALARI VE KLÂSİK AŞK MESNEVİLERİ ÜZERİNE MOTİFLERARASI BİR KARŞILAŞTIRMA,.jasstudies.com/Makaleler/1088624028_

KAYNAKÇA / İLGİLİ LİNKLER