ER TABILDI DESTANI ve ÖZETİ ( Kırgız Destanı ) Dr. Doğan Kaya

 
ER TABILDI  DESTANI  ve  ÖZETİ ( Kırgız Destanı )  Dr. Doğan Kaya

Dr. Doğan Kaya
 
Daha çok Kırgızistan’ın güney ve kuzey bölgelerinde anlatılır. Kırgızistan’ın hem doğusunda hem batısında yaygın olarak bilinen bir destandır Halk muhayyilesinin ürünü olarak teşekkül etmiş bir destandır. Er Tabıldı destanı Kırgız halkı başından geçen zor dönemlerin izi kahramanlık mücadelesinin umut dileklerinin sureti canlı tarihi olarak halk gönlünde düşüncelerinde hayallerinde eskimeden yaşayan bütün halkı heyecanlandıran görkemliği bakımından büyük bir eserdir. Destanın önemli sayılabilecek birkaç eşmetni vardır. Bunlar Aktan Tınıbekov’un eşmetninden başka iki eşmetni daha vardır. K. Miftakov 1923 yılında Sır Derya bölgesinde yaşayan R. Dıykanbayoğlu Irısbay’dan derlenen eşmetin ve Cuma Camgırçiyev’in 1940 yılında Sovyetler Birliği Akademisi’nin vakfına verdiği eşmetindir. Bunlara Cuma Camgırçiyev ve A. Tınıbekov’un eşmetinlerini de eklemek gerekir.
T. Sıdıkbekov’un editörlüğü altında yayımlanan bu metnin orijinali bugün kayıptır. 1957 yılındaki ikinci defa yayımlanmış ve o günkü rejimden dolayı eser üzerinde millî duyguları ihtiva eden bölümlerde değişiklik yapılmıştır. Destanın 1970 yılında bir daha basılmıştır.
Er Tabıldı destanın özeti şöyledir:
Geçmiş zamanlarda Katagan adlı halkı, Kara-Too’da, altı bin aileyi idare eden Omokan adlı bir han, onun da Ormonkan ve Ermenkan adlı iki kahraman oğlu vardır. Ormonkan çocuk sahibi olmadan vefat eder. Ermenkan ise, bir Kalmak kızıyla evlenir ve ondan Kudaynazar adlı çocuğu olur.
Kudaynazar büyür. Kurnaz ve zeki biridir. Erken evlenir ve yedi çocuğu olur. Babası Ermenkan’dan ayrı yer ister. Oğullarıyla birlik olup hırsızlık yapar, insanlar öldürür. Babası defalarca ikaz ederse de ona engel olamaz. Bunun üzerine annesiyle birlikte yurttan kovar.
Ermenkan, elli yaşında gelince Noygut halkından olan Agaça adlı bir kızla evlenir. On yıl sonra, Agaça’dan Tabıldı adlı bir oğlu olur. Er Tabıldı doğduğunda bir elinde kan bir elinde irin tutarak doğar. Deprem olur. Taş yuvarlanır. Evler yıkılır. Doğurmaz kısrak yavrulayıp, doğurmaz kadın doğuruverir. Kaburga yürek titreyip bağırsakları oynayıp Kalmaklar’ın ödü patlayıp çok uzaklardaki düşmanını korkutur.
Büyük toy düzenler. Ermenkan’ın Agaça’dan bir de Karlıgaç adlı kızı olur.
Tabıldı 13 yaşına geldiğinde babası vefat eder. Bunu fırsat bilen Kudaynazar gelip babasından kalan malın bir kısmını götürür. Tabıldı, on dört yaşına gelince yanına kırk yiğidi toplar. Babası için yuğ aşı verir. Her taraftan misafirleri davet eder. Her ne kadar kötü biri ise de ağabeyi Kudaynazar’ı da düzenlediği yuğa davet eder.
Günlerden birinde Er Tabıldı hastalanır, yatağa düşer. Bunu öğrenen Kudaynazar, Çalkalmak adlı bir Kalmak’ı hırsızlık için Kara-Too’ya gönderir. Çalkalmak, Er Tabıldı’nın bütün hayvanlarını yorga yürüyüşlü atını götürür. O sırada Er Tabıldı’nın kız kardeşi Karlıgaç, gördüğü rüyadan uyanarak hırsızların peşinden koşar. Er Tabıldı’nın atı Arçatoru’ya arkasından seslenir. Arçatoru, atı sahibinin sesini duyar duymaz geri koşar, diğer atlar da onu takip ederler. Karlıgaç böylece, ağabeyinin atının ve diğer atları çalınmaktan kurtarır.
Er Tabıldı, ak sakallı büyüklerinden izin isteyip düşman üstüne gider. Ermek adlı arkadaşı, çay taşının kar yağdırma özelliğini kullanarak düşmanların yolunu kapattırır. Çalkalmak’ın 10 000 askeri vardır. Yıllarca süren savaşta çok kan dökülür, çok kişi ölür, Er Tabıldı, arkadaşları Eldiyar, Ermek ve diğer yiğitleriyle düşmanları mağlup ederler. Savaş sonunda Çalkalmak da Er Tabıldı da yaralanırlar. Er Tabıldı da otuz iki yerinden yaralanıp kaynayan Kalmakların ortasında kalır. Bu esnada Allah deyip dua edip Arça Torun’un yelesinden yastık yaparak düşmanlarından kurtulur. Yarasından kan akarak çaresiz kaldığında saksağanın tavsiyesiyle guguğunun yuva yaptığı ağaca gelip yerleşir.
Savaş durur. Geri yurduna dönerlerken, yolda Er Tabıldı’nın yarası kötüleşir. Er Tabıldı 40 yiğitini ve Ermek’i halkından haber almak için gönderir, kendisi de Eldiyar’la yarasını iyileştirmek için Talas’ta bir ünlü tabibe Kaşgarlı Molla’ya gider. Tabib, Er Tabıldı’nın yarasını iyileştirmeye başlar. Ancak Er Tabıldı daha yarası iyileşmeden yola çıkar. Yolda yarası tekrar kötüleşir. Annesindeki kırk çeşit ottan yapılmış ilacı getirmesi için Eldiyar’ı yurduna gönderir, kendisi de bir mağarada kalır.
Er Tabıldı, düşmanlarıyla savaşırken, Kudaynazar, Er Tabıldı’nın halkına egemen olur ve Altıbay adlı oğlunu da han yapar. Halka, özellikle Er Tabıldı’nın annesine, karısına, kız kardeşine ve oğluna çok eziyet eder. Annesine koyun küttürür, karısı ve kız kardeşini de keçiye baktırır. Üstelik Er Tabıldı’nın karısı Çaçıkey’i oğlu Altıbay’ya almak ister. Eğer dediklerini yaparsa, kendisine boyun eğerse, oğlunu öldürmeyeceğini söyler. Çaçıkey kabul etmez.
Kudaynazar, bu arada, savaştan zaferle dönen Ermek’i ve kırk yiğiti hapse atar. Eldiyar yurtuna gelince olup biteni Çaçıkey’den öğrenir. Gizlice Er Tabıldı’nın annesiyle görüşür, ondan ilaç otları alıp Er Tabıldı’nın yanına geri gider. Ancak ona olanları anlatmaz, halkın huzurlu yaşadığını söyler. Er Tabıldı, ilaçları kullandıkça, yarası günden güne iyileşmeye benzer. Sonunda tamemen iyileşince, Eldiyar, Er Tabıldı’ya yurdunda olanları, Kudaynazır’ın halkına yaptıklarını anlatır.
Er Tabıldı yola çıkar. Yolda kendisine bir yandan kuvvet toplar. Yurduna gelir. Önce gizlice hapisten kırk yiğidini ve Ermek’i kurtarırlar. Kudaynazar’ı ele geçerir . Öldüreceği sıra Kudaynazar af diler. Kendisine Çalkalmak’ın kızı Torkobek’i alabileceğini söyler. Er Tabıldı, Kudaynazar’ı bağışlar. Kudaynazar, dayısı Çalkalmak’ın yanına gider, Er tabıldı için kızını ister. Çalkalmak, kendisini mağlup eden Er Tabıldı’ya kızgın olduğu için, öfkelidir ve Kudaynazar’ı affetmez. Onu yiğitlerine öldürtür.
Bunu haber alan Er Tabıldı, Çalkalmak’ın üzerine yürür. Çarpışmada Çalkalmak’ı yener ve öldürür. Kızını da arkadaşı Eldiyar’la evlendirir. Kalmak halkını kendisi idare eder. Ailesiyle hep beraber huzur hayatlarını sürdürür.
 
Dr. Doğan KAYA, KIRGIZ DESTANLARI, SALKIMSÖĞÜT Yayınları: I. Baskı Ankara 2015
 
 





EsaAdmin / Erkek / 8/24/2016

  


  • Hakkımda

    •  

     HAKKIMIZDA

    Bu site Türk edebiyatının en kapsamlı edebiyat portali olsun diye kurulmuştur. Mevcut haliyle de edebiyat ve sanat dalları, edebi bilgiler, dilbilim, Türk şiir Antolojisi ( ŞİİRSTAN), türküler, Divan nesri, yerli ve yabancı kitap özetleri ile ülkemizdeki en ciddi ve en kapsamlı kaynak, kültür sitesidir. 

    2008 ‘den itibaren istinasız her gün sekiz on saat emek verilerek mevcut birikime ulaşan sitemiz, hiçbir resmi kurum, tarikat veya siyasetin güdümünde değildir. Hiçbir, özel, tüzel, resmi; kurum, kuruluş, üniversite, dershane, dernek, tarikat, parti örgüt ile maddi ya da manevi hiç bir ilgisi de yoktur. Bu birikim ve emek; kâr, kazanç, mevki, paye, ödül, teşekkür dahi ummadan inşa edilen mazimizin kapsamlı bir arşivi, atimizin rehberidir.

    Bu arşiv ve hafızamız; ecelimizden sonra bu devlet ve millete emanet edilmiştir. Her ülkenin maddi kaymakları üzerine kapananlar o ülkenin çoğu siyasetçileri, iş insanları, dalkavuk ve işgüzar çıkar şebekeleridir. Lakin milletleri devlet yapan kudret sadece kültürüdür. Kültürün anası edebiyat, babası sanat, bilim de icraatıdır. Bu bağlamda da en gerçek vatanseverler kültür inşa edenlerle, cephede can verenlerdir. Kültür: alınıp satılmaz, kalpten başka saray bilmez. Kazanç için vatan seven; çıkar için vatan satar.

    Edebiyat, kültür, sanat kaynak bilgi ve paylaşım sitesi olan ESA; ücretsiz bilgi alma, şair, yazar ve sanatçıların tanışma, kaynaşma, ücretsiz eser ve ürün paylaşma ortamıdır. Bu portalin gideri ve maliyeti hiç de az olmasa bile tek başına bir öğretmenin boğazının artığından sağlanmıştır. 

    Esa, tam on yıl boyunca  hiç bir geliri olmadan reklam almaya dahi teşebbüs ve tenezzül etmeden dayanmayı sürdürmüş, lakin  artan trafiği ve yükselen mali  giderleri nedeniyle reklamlar almaktan başka çaresi de kalmamıştır. 

    Edebiyat, Dilbilim, Güzel ve Geleneksel Sanatlar, Şiiristan ve Türküler bölüm dal ve kategorilerindeki bilgiler uzmanlar tarafından hazırlanan güvenilir kaynaklardır. Bu alanlarda paylaşım yapabilmeniz için bu dallarda yetişmiş uzmanlar olmalı ve Esa için editörlük başvurusu yapmanız gerekmektedir.

    Sitenin tüm hakları sitenin sahibi ve baş editörü Şahamettin Kuzucular’a aittir.

    Misyonumuz

    Edebiyat ve Sanat Akademisi ( kısa adıyla ESA ) üç bin yıllık Türk Kültürünün en kapsamlı, en detaylı, en sağlıklı ve en nesnel yazılı hafızası ile arşivi olsun diye kurulmuştur. Bu muazzam hacmiyle de önder kalmak ahdindedir.

    ESA, edebiyat dalları, edebiyat, konuları, terimleri, türleri, biyografiler, edebiyat tarihi, gramer, dil bilim mevzularında muazzam bir külliyat meydana getirmiştir. Esa’daki “Şiiristan” Türk şiirinin en hacimli şiir antolojisidir. Esa’daki “Türküler” bölümünün de ülkedeki en ciddi Türkü kaynakçası olduğu fikrindeyiz. Esa mevcut hali ile Divan, halk, tasavvuf, âşık ve çağdaş edebiyatların mevcuttaki en muazzam hatta yegâne sanal Edebiyat Ansiklopedisi haline dönüşmüştür. 

    ESA,    Google'nin verdiği rütbelere göre Türkiye’ deki en itibarlı kitap tanıtım ve kitap özetleri sitesi halindedir. ESA'da Dünya ve Türk Edebiyatının en kalburüstü roman, öykü ve kitaplarının  pek çoğunun özetlerini, basım, yayım, ödül, konu ve içerikleri ile ilgili bilgileri bulunur. 

     

    ESA, geleneksel ve güzel sanatlar açılarından da sizlere küçümsenemeyecek kaynakçalar sunmaktadır. Hatta bu dallarda da iddialı olabilmek için resim, heykel, minyatür, hat, sanatçı ve uzmanlarına her türlü paylaşım olanağı sağlamak azmindeyiz. Güzel ve Geleneksel sanat insanlarına her türlü desteği sağlamaya gönüllüyüz. Hatta onlardan biz de destek bekliyoruz.

    ESA, divan, anonim, aşık, tasavvuf, çağdaş edebiyat bilgileri, şair, yazar, sanatçı biyografileri, edebiyat türleri, sahaları; edebiyat, terimleri, söz sanatları, mazmunlar, motifler; divan, halk, aşık ve çağdaş edebiyat şiiri ve nesir eserleri açılarından önemli bir külliyat oluşturmuştur.

    Uygurlardan başlayarak, divan, mesnevi, tarih, seyahat, halk hikâyesi, destan, gazavat, fetih, siyer, tezkire, kitapları ile sur name, şehrengiz, sefaretname, minyatür eserlerinin pek çoğu hakkında  bilgi takdim etmektedir. 

    Dilbilim, gramer, edebiyat türleri, sanat akımları, edebiyat, sanat ve gramer sözlükleri sitemizde mevcuttur. Eski veya çağdaş şair, yazar, akademisyen biyografileri ve eserleri üzerinde gelişme ve genişleme azmimiz devam ediyor.

    Edebiyat Terimleri Mazmunlar kategorimiz - eski ve çağdaş edebiyat dahil - en hacimli, detaylı ve çok özel bilgilerle teçhiz edilmiş edebiyat terim, mazmun ve kavramlar bilgi alanı olmuştur. ESA, edebiyat , sanat ve kültür  amaçlı her maddeyi benzerlerin en kapsamlısı, en özlüsü, en günceli olsun, akademik kriterlere uysun diye hazırlamakta ,  bir cümle alıntı yapsa kaynakça göstermektedir. 

    Edebiyat araştırmacılarına, tez çalışmalarına, öğretmenlere, edebiyat bölümü öğrencilerine, lise öğrencilerine ve edebiyat meraklılarına hitap eden sitemiz; şair, yazar ve sanatçılara da hitap etmekte, ürünlerini tanıtma ve paylaşım zemini de sağlamaktadır.

    ESA, Azerbaycan ve diğer Türk Cumhuriyetleri ile diğer ülkelerden de okur bulan bir sitedir. 

     

    VİZYONUMUZ

    Edebiyat ve Sanat Akademisi, başka benzeri olmayan bir Edebiyat, Kültür ve Sanat bilgi portali ile paylaşım sitesidir.

    Alexa ‘ya göre okurlarımızın yüzde 85’i yüksek lisans ve üstü akademisyenler ile uzmanlar olmaktadır. Alexa’nın bu nesnel tespiti ile Google robotlarının ESA ya verdiği itibar, ESA içeriklerinin ne kadar değerli, ESA’nın da bu ülke kültürü için ne kadar mühim bir site olduğunun en somut göstergesidir.

    “ Sükût ikrardan gelir” diyerek devlet, hükümet, üniversiteler ve basın tarafından görmezlikten gelinsek de, bunu hiç umursamıyor, yolumuzdan gidiyoruz

    Esa, yerli yazılımcı, program ve tasarım ekibi tarafından hazırlanan modern ara yüzü ile Google’nin arzu ettiği güncelliğe ve yeteneklere de kavuşmuştur. Bu nedenle bu konumu daha üste çıkacaktır.

    Bu güncel ESA ile eski duruşumuzu devam ettirirken, yeni hedeflerimiz; akademisyen, sanatçı, şair, yazar ve sanatçıların en gözde, tanışma, kaynaşma, ürünlerini kültür ve sanat haberlerini iletme, gözde bir paylaşım mekânı olmayı amaçlıyoruz.

     

    Saygılarımızla