ER EŞİM DESTANI ve ÖZETİ ( Kırgız Destanı ) Dr. Doğan Kaya

 
ER EŞİM  DESTANI  ve  ÖZETİ ( Kırgız Destanı )  Dr. Doğan Kaya

Dr. Doğan Kaya

Ancak bazı kaynaklarda Eşim’in XVI-XVII. yüzyıllar arasında yaşayan bir Kazak olduğundan söz edilirken, bazılarında da Kırgızların Alakçın soyundan olduğuna yer verilir. Buradan hareketle Er Eşim’in tarihi bir kahraman olduğu söylenebilir.
Kırgız Milli Akademisinin El Yazmalar Koleksiyonunda iki eşmetin bulunmaktadır. Birisi Abdıkalık Çorobayev’in 1941’de Bagış Sazanov’dan ağzından mensur olarak derlenmiş Arap harfli orijinal bir metindir. Eser 187 sayfa ve 2927 satırdır. Diğeri de Togolok Moldo’nun derlediği Kiril harfli bir eşmetindir ve 70 varaktır.
Er Eşim’in tarihi cephesi şöyledir:
Er Eşim, Konok bahadırın oğludur. Konok vefat edince küçük karısı Kızşolpan, bir yaşındaki Eşim’i alıp babası Şıgay Han’ın hanlığına gelip onu kardeşi Tobokel Han’a verir. Eşim, dayısının yanında cesur ve güçlü bir yiğit olarak büyür. Bu arada halk ona Er Eşim adını verir. Büyüdükten sonra Er Eşim, Taşkent ve Türkistan civarındaki kendi halkının yanına gider, babası Konok’un yokluğunu aratmaz, halkını huzurla yönetir. İmamkul Han, Taşkent ve Türkistan’ı ele geçirmek isteyince Er Eşim, buradan ayrılıp Kırgızistan’a gelir. İmamkul han, bu bölgelerin yönetimini Tursun Han’a verir. Yedi yıl boyunca Aştarhanit ve Kazak hanlıkları barış ve sükûnet içinde yaşar. İleriki zamanlarda Tursun Han, İmamkul han’ın güvenini yitirince, Buhara, Kırgız ve Kazak hanlıkları arasında anlaşmazlıklar ortaya çıkar.
Tursun Han, Er Eşim ile birleşir. 1621’de yapılan büyük savaşta İmamkul Han mağlup olur.
Er Eşim Han, halkını Tursun Han’a emanet eder ve Kalmakların zulmüne maruz kalan Kırgızları kurtarmak için Isıkgöl’ün doğusuna gider. Tursun han ikiyüzlülüğünü ortaya kor ve Er Eşim’in halkına zulmeder, onun eşlerini alır. Er Eşim, Kalmakları yener. Yurduna dönerken, Tursun Han’ın yaptığı hainlikleri öğrenir. Sayram’da yapılan çarpışmada Tursun HNan’ı yenip başını keser ve İmamkul Han’a gönderir. İmamkul han, Er Eşim’e Taşkent ve Türkistan Hanlığını verir. Eşim Han, 1628’de vefat edince yerine Abılay Han geçer.
Er Eşim’in destani hayatı da şöyledir:
Tügöl Bayın Talas, Aşmara, Merke bölgelerine yayılan sayısız hayvanı vardır. Er Eşim, bu hayvanları çalarsa da Tügöl Bay bunu umursamaz. Er Eşim, buna şaşırmakla birlikte seyisini alıp Tügöl’ün evine gider. Tügöl Bay onları güler yüzle karşılayıp konuk eder. Hatta onları uğurlarken Şarp Kula’yı da hediye olara verir. Bu arada Kalmaklar halkına zulm etmektedir. Er Eşim, yurdunu Tursun Han’a emanet edip Kalmaklara karşı sefere çıkar ve onlarla üç yıl savaşır. Nihayetinde onları yener.
Er Eşim kalmaklarla savaşırkan, Tursun Han, ona ihanet eder, ettiği yemini bozar iki karısını dul ilan eder, Er Eşim’in küçük karısını kendisine alır. Yurduna dönerken bunları öğrenen Er Eşim, tüccar kılığında Tursun Han’ın şehrine gelir. Tursun Han’ın karşısına çıkıp onu öldürür ve halkını alıp yurduna geri döner.
 
Dr. Doğan KAYA, KIRGIZ DESTANLARI, SALKIMSÖĞÜT Yayınları: I. Baskı Ankara 2015
 
 





EsaAdmin / Erkek / 8/24/2016