BAYTİK DESTANI ve ÖZETİ ( Kırgız Destanı ) Dr. Doğan Kaya

 
BAYTİK   DESTANI  ve  ÖZETİ ( Kırgız Destanı )  Dr. Doğan Kaya
 
 
 
Dr. Doğan Kaya
 
Muhtelif kaynaklarda Baytik’le ilgili bilgiler bulunmaktadır. K. Osmonaliyev’in ‘Köçmöndör Kağılışı”, Kazak yazarı İ. Cakanov’un “Ker tolğoo”su, Ö. Danikeyev’in “Köz İrmemdegi Ömür”ü, Abdilaşim Smayıluulu’nun “Baytik Baatır Bayanı”, S. Zakirov’un ‘Kırgız Sancırası”, A. Tokombayev’in “Akay Mergen” ve Ş. Ümötaliyev’in “Kököy Kesti”,adlı eserleri bunlardan bazılarıdır.
Çüy’de yaşayan Kırgızlar’dan olan Baytik hakkında tarihçi C. Cakıpbekov, onun XIX. yüzyılda yaşadığını ve Ruslarla ilişkiler içinde olduğundan söz etmiştir. Baytik, Solto kavmindendir ve gelen manaplık (din adamı) yapmıştır. Baytik, aklını kullanmasını iyi bilen, dikkatli bir devlet adamıdır. Baytik’in kaderi, halkın kaderi ile iç içedir. Diğer destan kahramanları gibi kahramanlıklar yapmamasına rağmen, halk kendileri ile içi içe yaşayan Baytik’i yüceltmiş, bir epik kahraman yapmıştır.
Baytik destanının özeti şöyledir:
Baytik, Kanay’ın ikinci karısından olan oğludur. Kanay, Baytik’in annesini devamlı hor görür ve aşağılar. Gerçi ömrünün solarında eşine yaptıklarından dolayı pişmanlık duyar ve Allah’tan affını ister ama uzun yıllar eşine kötülük eder. Baytik işte bu sırada, yani annesi ile babasının arasının iyi olmadığı bir zamanda doğmuştur. Baytik annesinden dinlediği masal, efsane ve destanlarla büyür. Destan kahramanı gibi olmayı hayal eder. Baytik Amcalarının yanında büyür. Birgün Kanay oğlunu danaya binmiş ve “Kanay! Kanay!” diye naralar atarken görür, geleceğinin çok parlak olacağını düşünür ve yanına almadığına pişman olur.
Baytik, aklı ermeye başlayanca, nasıl makam ve mevki sahibi olacağını düşünür. Halk arasında kısa bir zaman içinde tanınmanın o dönemlerde iki temel yol vardı. Birincisi erler güreşine katılıp galip gelmek, düşmanları püskürtmek, ikincisi de at yarışında en büyük ödülü kazanmak. Baytik’in kaderi at yarışında belli olur. Yüğrük atı Kerkaşka ile bir yarışa katılır ve o yarışta birinci olur.
Bu hadiseden sonra halkının başına geçer ve Çüy halkının büyük bir kısmını yönetir. Halkını yöneten Cañgaraç’la görüşür, gözüne girer. Cañgaraç ona dualar edip yetkilerini ona devreder ve böylelikle Baytik, Solto boyunu başına geçip onları aklı ve adaleti ile yöneten bir manap olur.
Boyunu yönetenler yanlarında danışman, hatip ve şairler gezdirmeleri gelenektendir. Baytik’in de yanında çok güvendiği ve her sırrını paylaştığı Balık vardır. Ancak zamanla araları açılır. Buna da Ozan Cöcö sebep olmuştur. Cöcö, Baytik’in yanına uğramadan Balık’a gider. Balık ona Manas anlatır. Baytik, “Sen benim Manas’ımı kime anlatıyorsun?” diye öfkelenir. Cöcö’nün dönüp yüzüne bakmaz.
Baytik’in ona; “Hayır! Ben ona sizin Manas’ınızı değil, başka Manas’ı anlatıyorum.” der. Baytik’ten hoşlanmayan Cöcö, onu eleştiren şiirle söyler.
Baytik’in kahramanlığı olarak Hokand Hanlığının Bişkek Bek’i Rahmatulla’yı öldürmesi anlatılır. Hâlbuki tarihi verilerde, edebi eserlerde, hatta şecerelerde Bişkek Bek’i öldüren kişi Köküm’dür. Ancak halk hafızası bunu Baytik’in yaptığını kabullenerek ona böyle bir paye vermiştir.
Baytik’in Rahmatulla’yı öldürmesi iki sebebe bağlanır.
Birinci sebep şudur: Baytik ile Rahmatulla’nın arasındaki kavga öncelikle hayvanlardan başlar. Manapın 30 kadar atı otlaya otlaya kalenin sınırlarına kadar gider. Bunu gören Bek, bunları kalenin içine alır, Baytik’e geri vermez. Baytik aracı tutar, hayvanlarını zorla alır. Sonra Rahmatulla ile Baytik’in arası yine düzelir, Baysal adlı oğlunu eğitim alması için Bek’e teslim eder. Rahmatulla, Baysal’ın güzelliğine hayran kalır, onunla cinsi ilişkide bulunmak ister. Baysal gece gizlice kaçar. Bundan haber alan Baytik, Rahmatulla’yı öldürmeye karar verir.
İkinci sebep de şöyledir: Baytik’in kızı Bağınbübü, bir yaz günü kız arkadaşı ile birlikte bir derede yıkanır. Bu sırada kamışlıktan erkekler çıkagelir ve kızlara tecavüze yeltenirler. Erkeklerden zorla kurtulan Bağınbübü kendisine saldıranın Rahmatulla olduğunu öğrenir, annesine söyler. Bunu öğrenen Baytik, “Rahmatulla’ya cezasını veremezsem Baytik olmayayım!” diye ant içer, kin besler.
Diğer taraftan Hokand Hanlığı o sırada çökmektedir. Ruslar da sık sık baskınlar düzenleyip halka eziyet etmektedir. Baytik’in sabrını tüketir ve isyan etmeye karar verir. Rahmatulla’yı öldürür, Ruslar’la çarpışıp onları yener. Tarihçi C. Cakıpbekov, Köküm’ün mızrağıyla Rahmatulla’yı yaraladığını ve Solto oğulları Duulat, Köküm ve Çoybek Rahmatulla’yı öldürdüğünden söz eder. Baytik zafer kazandıktan sonra halkını tarafsız ve adil olarak yönetir.
Baytik bir söylentiye göre yatağında ölür. Bir söylentiye göre de kız kardeşinin haklarını savunmak için Tüntöy boyuna gittiği zaman sağ ayağına bir ok saplanmış. Ok yarası tedavi edilememiş, yara zamanla büyümüş ve Baytik’in ölümüne sebep olmuştur.
Dr. Doğan Kaya
 
 
Dr. Doğan KAYA, KIRGIZ DESTANLARI, SALKIMSÖĞÜT Yayınları: I. Baskı Ankara 2015





EsaAdmin / Erkek / 8/24/2016