ASKAZAN DESTANI ve ÖZETİ ( Kırgız Destanı ) Dr. Doğan Kaya

ASKAZAN  DESTANI  ve  ÖZETİ ( Kırgız Destanı )  Dr. Doğan Kaya
 
Manzum olup Türkiye’de yayımı ilk defa 2012 yılında, Zekeriya Karadavut tarafından gerçekleştirilmiştir. Destan 3424 dizedir. Dizeler arasında ölçü birliği olmayıp hece sayıları7-12 hece arasında değişmektedir.
Karadavut’ın çalışması Suale Egimbaeva’nın eserine dayanmaktadır. Destanda konu olarak, Kalmukların Kırgızlara egemen olma çabaları ve Askazan’ın milleti için sergilediği kahramanlık örneği işlenmiştir.
Destanın özeti şöyledir:
Kırgızistan Isık Kölü’nün güneyinde Soyaktan türeyen Kudaş soyu yaşamaktadır. Kocayar adında bir kişinin Konuraş, Esembay, Esentügöl ve Isırtay adlı 4 oğlu vardır. En büyük olan Konuraş, usta bir avcı ve iyi bir pehlivandır. “Kazanlarınızı asın, sularınızı ısıtın, hazırlıklı olun. ” deyip ava çıkan Kanuraş, avladığı hayvanların etini, halkı arasında pay eder. Hep böyle dediği için adı Askazan olarak yayılır.
Askazan, yine birgün avlanmaya gider. Av sırasında bir kaplanın izine rastlar ve onu ararken farkında olmadan Kalmukların topraklarına geçer. Kalmuklar, Askazan’ı hırsız sanır ve etrafını çevirir. Askazan, tek başına olmasına rağmen çarpışıp onları darmadağın eder. Kalmuk Çaturbay’ın çobanları gelir ve Askazan’ı yakalayıp bir kolundan balık şeklinde parça kesip alırlar. Askazan çaresiz kalabalığa yenilir. Kalmuklar, Askazan’ı köylerine götürür ve ona dağdan odun toplatırlar.
O zamanda Kalmukları Işaa Han yönetmektedir. Işaa’nın çıkacağı yaylada yabani bir boğa vardır. Boğa, yaylaya gelenlere saldırıp öldürmektedir. Işaa Han “Her kim bu boğayı öldürürse, ona isteğini vereceğim.” der. Kimse buna cesaret edemez. Çotur, tutsak aldığı Askazan’ın bu boğayı öldürebileceğini düşünür ve fikrini İşaa Han’a söyler. Askazan’ın hırsız olmadığını onun bir yiğit olduğunu, suçsuz yere cezalandırıldığını öğrenen Işaa Han, Çotur’u cezalandırır.
Işaa Han, Kalmukların en iyi hekimlerini çağırıp Askazan’ı 6 ay tedavi ettirir. Kalmukların kara ilacı, Çinlilerin kızıl ilacı kullanılır, kolu iyileşir. Han, ondan boğayı öldürmesini ister. Askazan’a, Çotur’un Kııkök adlı atını verir. Askazan bu boğanın öldürülmesi için iyi yay ok gerektiğini söyler. Hazinedeki yaylar dayanıklı değildir, Askazan yayı kendi yapmaya karar verir. Demircilerin yardımıyla yayı yapar ama bu yayı usta avcıların bile kaldırmaya gücü yetmez. Askazan oku atar, ama kolu daha iyileşmediği için ok 7 çapayı delip geçmez. Gücünü toplamak için vakit ister. Işaa Han’dan kazma, kürek, balta ve yanına bir de yardımcı ister. Bunlarla gizlice gidip boğaya tuzak kurmak, çukur kazmak ister. Çukuru kazarlar, üzerini otlarla örterler. Askazan boğayı öldürür. Onun başını keser.
Askazan, yurduna dönmek için Işaa Han’dan izin ister, ama bu sırada Cayıl Han’ın yaylasında mala ve cana zarar veren ejderha çıkar. Cayıl Han, Işaa Han’a bir mektup yazıp ondan Askazan’ı ister. Işaa Han, Askazan’a izin verir.
Askazan 3 gün yol gittikten sonra Cayıl Han’ın yanına varır. Ejderhayı, dürbünle izler ve boğayı öldürdüğü zehirli yayla, ejderhayı öldürür. Hemen yoldaşını çağırıp ejderhanın sırtından yular gibi iki dilim parça alır. Bir yular ile bir yayı gizler, bir yuları da alarak arkadaşıyla Işaa Han’ın yurduna gider. Çünkü Askazan, Işaa Han’ın yanına kattığı adamların konuşmalarını duymuştur. Askazan ejderhayı öldürdükten sonra Askazan’ı öldürüp “Ejderhayı biz öldürdük.” diye iki handan da para almayı planlamışlardır. Ertesi gün Işaa Han’a varıp olan biteni anlatır. Askazan’la beraber Cayıl Han’ın yurduna gidenler, ejderhayı kendilerinin öldürdüklerini Askazan’ın ise kaçtığını söylerler.
Işaa Han, ejderhayı öldürüp huzuruna gelen Askazan’ı da yanına alıp Cayıl Han’ın yurduna gider, Askazan’a da üç gün sonra gelmesini söyler. “Ejderhayı öldürdük.” diye yalan söyleyenleri kuyuya hapsettirir. Üç gün sonra Askazan gelir ve ejderhayı nasıl öldürdüğünü anlatır. Her iki han da Askazan’ı ödüllendirir. Işaa Han, zaten evli olan Askazan’a saray kızlarından birini daha verir ve Çotur’u çağırır, ondan pek çok mal alıp verir. Sağ salim yurduna döner.
Bir sırada Solto boyundan Toktorbay, Askazan’a düşman olur. Askazan, o vakitler Eki Aksuu civarındadır. Kendisine Toktorbay’ın gelip köyünü bastığı haberi gelir. Askazan, kardeşi Esembay’ı ektiklerini sulaması için yaylaya gönderir. Toktorbay’ın 40 haramisi, Esembay’ı fark ederler ve elinden boğasını almak isterler. Esembay, haramileri teker teker yere serer. 40 Haramiyi birbirine bağlar ve sürükleyip getirir. Askazan, onun yaptıklarına sevinir ve büyük bir ziyafet verir. Toktorbay, adamlarını kurtarmak için her biri için 9 baş hayvan verir.
Dr. Doğan Kaya
 
 
 
 
Dr. Doğan KAYA, KIRGIZ DESTANLARI, SALKIMSÖĞÜT Yayınları: I. Baskı Ankara 2015





EsaAdmin / Erkek / 8/24/2016

  


  • Hakkımda

    •  

     HAKKIMIZDA

    Bu site Türk edebiyatının en kapsamlı edebiyat portali olsun diye kurulmuştur. Mevcut haliyle de edebiyat ve sanat dalları, edebi bilgiler, dilbilim, Türk şiir Antolojisi ( ŞİİRSTAN), türküler, Divan nesri, yerli ve yabancı kitap özetleri ile ülkemizdeki en ciddi ve en kapsamlı kaynak, kültür sitesidir. 

    2008 ‘den itibaren istinasız her gün sekiz on saat emek verilerek mevcut birikime ulaşan sitemiz, hiçbir resmi kurum, tarikat veya siyasetin güdümünde değildir. Hiçbir, özel, tüzel, resmi; kurum, kuruluş, üniversite, dershane, dernek, tarikat, parti örgüt ile maddi ya da manevi hiç bir ilgisi de yoktur. Bu birikim ve emek; kâr, kazanç, mevki, paye, ödül, teşekkür dahi ummadan inşa edilen mazimizin kapsamlı bir arşivi, atimizin rehberidir.

    Bu arşiv ve hafızamız; ecelimizden sonra bu devlet ve millete emanet edilmiştir. Her ülkenin maddi kaymakları üzerine kapananlar o ülkenin çoğu siyasetçileri, iş insanları, dalkavuk ve işgüzar çıkar şebekeleridir. Lakin milletleri devlet yapan kudret sadece kültürüdür. Kültürün anası edebiyat, babası sanat, bilim de icraatıdır. Bu bağlamda da en gerçek vatanseverler kültür inşa edenlerle, cephede can verenlerdir. Kültür: alınıp satılmaz, kalpten başka saray bilmez. Kazanç için vatan seven; çıkar için vatan satar.

    Edebiyat, kültür, sanat kaynak bilgi ve paylaşım sitesi olan ESA; ücretsiz bilgi alma, şair, yazar ve sanatçıların tanışma, kaynaşma, ücretsiz eser ve ürün paylaşma ortamıdır. Bu portalin gideri ve maliyeti hiç de az olmasa bile tek başına bir öğretmenin boğazının artığından sağlanmıştır. 

    Esa, tam on yıl boyunca  hiç bir geliri olmadan reklam almaya dahi teşebbüs ve tenezzül etmeden dayanmayı sürdürmüş, lakin  artan trafiği ve yükselen mali  giderleri nedeniyle reklamlar almaktan başka çaresi de kalmamıştır. 

    Edebiyat, Dilbilim, Güzel ve Geleneksel Sanatlar, Şiiristan ve Türküler bölüm dal ve kategorilerindeki bilgiler uzmanlar tarafından hazırlanan güvenilir kaynaklardır. Bu alanlarda paylaşım yapabilmeniz için bu dallarda yetişmiş uzmanlar olmalı ve Esa için editörlük başvurusu yapmanız gerekmektedir.

    Sitenin tüm hakları sitenin sahibi ve baş editörü Şahamettin Kuzucular’a aittir.

    Misyonumuz

    Edebiyat ve Sanat Akademisi ( kısa adıyla ESA ) üç bin yıllık Türk Kültürünün en kapsamlı, en detaylı, en sağlıklı ve en nesnel yazılı hafızası ile arşivi olsun diye kurulmuştur. Bu muazzam hacmiyle de önder kalmak ahdindedir.

    ESA, edebiyat dalları, edebiyat, konuları, terimleri, türleri, biyografiler, edebiyat tarihi, gramer, dil bilim mevzularında muazzam bir külliyat meydana getirmiştir. Esa’daki “Şiiristan” Türk şiirinin en hacimli şiir antolojisidir. Esa’daki “Türküler” bölümünün de ülkedeki en ciddi Türkü kaynakçası olduğu fikrindeyiz. Esa mevcut hali ile Divan, halk, tasavvuf, âşık ve çağdaş edebiyatların mevcuttaki en muazzam hatta yegâne sanal Edebiyat Ansiklopedisi haline dönüşmüştür. 

    ESA,    Google'nin verdiği rütbelere göre Türkiye’ deki en itibarlı kitap tanıtım ve kitap özetleri sitesi halindedir. ESA'da Dünya ve Türk Edebiyatının en kalburüstü roman, öykü ve kitaplarının  pek çoğunun özetlerini, basım, yayım, ödül, konu ve içerikleri ile ilgili bilgileri bulunur. 

     

    ESA, geleneksel ve güzel sanatlar açılarından da sizlere küçümsenemeyecek kaynakçalar sunmaktadır. Hatta bu dallarda da iddialı olabilmek için resim, heykel, minyatür, hat, sanatçı ve uzmanlarına her türlü paylaşım olanağı sağlamak azmindeyiz. Güzel ve Geleneksel sanat insanlarına her türlü desteği sağlamaya gönüllüyüz. Hatta onlardan biz de destek bekliyoruz.

    ESA, divan, anonim, aşık, tasavvuf, çağdaş edebiyat bilgileri, şair, yazar, sanatçı biyografileri, edebiyat türleri, sahaları; edebiyat, terimleri, söz sanatları, mazmunlar, motifler; divan, halk, aşık ve çağdaş edebiyat şiiri ve nesir eserleri açılarından önemli bir külliyat oluşturmuştur.

    Uygurlardan başlayarak, divan, mesnevi, tarih, seyahat, halk hikâyesi, destan, gazavat, fetih, siyer, tezkire, kitapları ile sur name, şehrengiz, sefaretname, minyatür eserlerinin pek çoğu hakkında  bilgi takdim etmektedir. 

    Dilbilim, gramer, edebiyat türleri, sanat akımları, edebiyat, sanat ve gramer sözlükleri sitemizde mevcuttur. Eski veya çağdaş şair, yazar, akademisyen biyografileri ve eserleri üzerinde gelişme ve genişleme azmimiz devam ediyor.

    Edebiyat Terimleri Mazmunlar kategorimiz - eski ve çağdaş edebiyat dahil - en hacimli, detaylı ve çok özel bilgilerle teçhiz edilmiş edebiyat terim, mazmun ve kavramlar bilgi alanı olmuştur. ESA, edebiyat , sanat ve kültür  amaçlı her maddeyi benzerlerin en kapsamlısı, en özlüsü, en günceli olsun, akademik kriterlere uysun diye hazırlamakta ,  bir cümle alıntı yapsa kaynakça göstermektedir. 

    Edebiyat araştırmacılarına, tez çalışmalarına, öğretmenlere, edebiyat bölümü öğrencilerine, lise öğrencilerine ve edebiyat meraklılarına hitap eden sitemiz; şair, yazar ve sanatçılara da hitap etmekte, ürünlerini tanıtma ve paylaşım zemini de sağlamaktadır.

    ESA, Azerbaycan ve diğer Türk Cumhuriyetleri ile diğer ülkelerden de okur bulan bir sitedir. 

     

    VİZYONUMUZ

    Edebiyat ve Sanat Akademisi, başka benzeri olmayan bir Edebiyat, Kültür ve Sanat bilgi portali ile paylaşım sitesidir.

    Alexa ‘ya göre okurlarımızın yüzde 85’i yüksek lisans ve üstü akademisyenler ile uzmanlar olmaktadır. Alexa’nın bu nesnel tespiti ile Google robotlarının ESA ya verdiği itibar, ESA içeriklerinin ne kadar değerli, ESA’nın da bu ülke kültürü için ne kadar mühim bir site olduğunun en somut göstergesidir.

    “ Sükût ikrardan gelir” diyerek devlet, hükümet, üniversiteler ve basın tarafından görmezlikten gelinsek de, bunu hiç umursamıyor, yolumuzdan gidiyoruz

    Esa, yerli yazılımcı, program ve tasarım ekibi tarafından hazırlanan modern ara yüzü ile Google’nin arzu ettiği güncelliğe ve yeteneklere de kavuşmuştur. Bu nedenle bu konumu daha üste çıkacaktır.

    Bu güncel ESA ile eski duruşumuzu devam ettirirken, yeni hedeflerimiz; akademisyen, sanatçı, şair, yazar ve sanatçıların en gözde, tanışma, kaynaşma, ürünlerini kültür ve sanat haberlerini iletme, gözde bir paylaşım mekânı olmayı amaçlıyoruz.

     

    Saygılarımızla