Hoca Mesud, 

Hoca Mesud,

 Hoca Mesud Süheyl ü Nevbahar ve Ferhengnâme-i Sa'di

14.Yüzyıl Divan Edebiyatının Türkçe yazan şairlerinden biri de Mesud bin Ahmed’dir. Süheyl ü Nevbahâr ve Ferhengnâme-i Sa dî adlı eserleriyle tanınan Hoca Mesud, bu devirde bilhassa mesnevi edebiyatının değerli simâları arasında yer almıştır. Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Babasının adının Ahmet olduğunu eserlerinden anlaşılır. M. Fuad Köprülü,   Hoca Mesud'un Germiyan Beyliği'nde yaşayan 14. Yüzyılın ünlü şairi Şeyhoğlu Mustafa 'nın hocası olması ihtimalini dikkate alarak onun da Germiyan'da yaşamış olabileceğini ileri sürer. Tahsin Banguoğlu ise Hoca Mesud'un Bursa ve Konya gibi büyük şehirlerden uzak bir yerde hayat sürmüş olabileceği kanaatindedir. Kilisli Muallim Rifat,  Hoca Mesud Süheyl ü Nevbahar ve Ferhengnâme-i Sa'di Tercümesi neşrinde onu Emsiletü't-tasrif ve Kitâbü'l-İnbisat müellifi Şeyh Mes'ûd b. Osman-ı  Gülşehri ile Süheyl ü Nevbaharı birleştirmek istemiş, ancak Mordtmann'ın  neşrinden sonra bu görüşünden vazgeçmiştir.[1]

Süheyl ü Nevbahâr adlı eserini 1350 yılında kaleme aldığı sırada artık çağının geçmiş ve kocamış bulunduğunu söylemesi bu tarihte ileri bir yaşta olduğunu gösterir.

Öte yandan Şeyhoğlu Mustafa  'nın 1400'de tamamladığı Kenzü'l Küberâ ’ sında onu rahmetle anmasına dayanarak XIV. yüzyılın ikinci yarısında öldüğü söylenebilir. Âşık Çelebi Meşâirü'ş-şuarada I. Murad devrinden bahsederken adının Ahmed olduğunu ve Süheyl ü Nevbahar 'ın manzum tercümesini meydana getirdiğini kaydeder. J. H. Mordtmann, Farsçadan yaptığı tercümelerle tanınması  ve Süheyl ü Nevbahar 'da olduğu gibi Kelile ve Dimne  tercümesinde de Farsça için "tat dili" ifadesinin kullanılmasından hareketle Hoca Mesud'un, Aydınoğlu Umur Bey adına Kelile ve Dimne ’yi Farsçadan tercüme eden  Kul Mesud 'la aynı kişi olabileceğini söylemiş, Süheyl ü Nevbahâr'da bahsettiği Musevî, Ermeni ve Frenkler'i İzmir 'de görmüş olması ihtimali üzerinde durarak Aydınoğulları sarayında yaşamış olabileceğini ileri sürmüştür. [2] Diğer araştırmacılar ise kendisi için hiçbir zaman "kul" lakabını kullanmayan Hoca Mesud'un kimseye eser sunma âdetinin bulunmadığını ve Kul Mesud ile kıyas edilmeyecek derecede yüksek bir şair olduğunu söyleyerek bu görüşü reddetmişlerdir.

Bazı kaynaklar onun Şeyhoğlu'nun hocası olduğu nu belirtmiş ondan saygıyla söz etmişler onu üstat olarak kabul etmişlerdir. "Süheyl ü Nevbahar" adlı 5568 beyitten oluşan bir mesnevisi vardır.[3] İranlı şair Sadi’nin "Bostan" adlı eserinden seçtiği şiirleri de Türkçeye çevirmiştir. Muhtaç da olsa bir şah katında yüz kızartmaktan uzak kalacağını ifade etmesi onun başkalarına minnet etmekten hoşlanmadığını göstermektedir. Büyük kimselerin soyundan geldiğini, kendisinin ise onların yolunda gitmediğini söyleyen Hoca Mesud ataları hakkında bilgi vermez. Eserlerinden İran edebiyatını yakından tanıdığı, Farsça ve Arapçayı iyi bildiği anlaşılmaktadır.

 Firdevsi'nin Şehnamesi  'n'den Süheyl ü Nevbahâr’a aldığı beyitler, ayrıca  Sadi’den Bostan  'ı tercüme etmesi Firdevsi' ile Sadi Şirazi  ye hayran olduğunu göstermektedir. Şeyhoğlu Mustafa'nun Kenzü'l-küberâ'da "üstat" ve"hoca" diye bahsettiği Hoca Mesud'un eserlerinden seçtiği beyitlerle fikirlerini desteklemek istemesi, onun kendisinden istifade edilebilecek bir şahsiyet ve saygı duyulan bir âlim olduğunu ortaya koyması yanında Şeyhoğlu Mustafa'nın hocası olma ihtimalini de kuvvetlendirmektedir. [4]

 Hoca Mes'ud, Süheyl ü Nevbahar mesnevisinin beyit aralarına yerleştirdiği Gazellerle esere kendi edebi üslubunu ve şiirlerini katarak onu yalnızca bir tercüme eser görünümünden çıkarmıştır. Öte yandan Süheyl ü Nevbahar'ın asıl şairi bilinmediğinden ve eserin Farsça çeviri yaptığı eserin orijinali elde bulunmadığından Hoca Mes'ud'un çeviri sırasında eserin aslına ne ölçüde sadık kaldığı belli değildir.[5]

Hoca Mesud'un ayrıca İranlı ünlü mutasavvıf  'nin  Sa'di Şiraz’nini Bostan Gülistan’ dan  seçerek Türkçeye çevirdiği Ferheng-name-i Sadi  [6]adlı eseri bulunmaktadır. Bu eser edebi yönden Süheyl ü Nevbahar kadar önemli bir eser olmamakla birlikte İran Edebiyatının ünlü didaktik eserinin Türkçe ilk manzum çevirisi olması bakımından önemlidir.

• FERHENGNÂME-I SADÎ HOCA MESUT
• HOCA MESUD SÜHEYL Ü NEVBAHAR HAKKINDA VE ÖZET
• HOCA MESUD SÜHEYL Ü NEVBAHAR VE FERHENGNÂME-İ SA'Dİ
• HOCA MESUT'UN HAYATI VE ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER
• SÜHEYL Ü NEVBAHAR KONUSU VE ÖZETİ   
•  

Hoca Mesud'dan bir gazel

Toldur kadehi sun elüme kıl beni serhoş

Ger ağu ola yarüm adına idüven nûş.

Bu od ile kim aşkı yüregüme bırahdı

Sanma ki damardağı kanum eylemeye cûş.

Kirpiklerinün nazûk ohı sineme batdı,

Sınamağiçün sun elüni demreni gör uş.

Yüzin göreli gitmeyiser yaş gözümden

Lâbüd güneşe kim ki baha gözi ola yoş.

İy gönlüm alan âlem eğer kavga dolarsa

Fikrüm evini eylemişem aşkın içün boş.

Her gice karanuda hayalün beni ister

Koma yalınuz gelmeğe bir kimse bile koş.

Seni göreli gitdi benüm aklum u huşum.

Her kim ki peri yüzini göre ola bîhûş. [7]

HOCA MESUT TAN BİR ŞİİR

Der-hikmet ve nasihat

Eger diler olursa her bir kişi

Ki işleye Tañrı’ya yarar işi

İçüp óikmet ü maèrifet şerbetin

Bütün er oluban uşatsun putun

Ne dartup kişi kendüzin gördügi

HavÀya baúup gögsini gerdügi

Er ol ola kim èaybını gözedür

Yoú ol kim dil ayruòlara uzadur

......

Bunı böyle bilmek gerek èaúldan

Haber virilen böyledür naúlden [8]

KAYNAKÇA

[1] K.Rıfat Bilge Süheyl ü Nev-bahar'a Dair, Türkiyat Mecmuası.

[2] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR, HOCA MESUD SÜHEYL Ü NEVBAHAR VE FERHENGNÂME-İ SA'Dİ, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=31968

[3] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR, HOCA MESUD SÜHEYL Ü NEVBAHAR VE FERHENGNÂME-İ SA'Dİ, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=31968

[4] https://divanedebiyati.org/index.php?option=com_content&view=article&id=217)

[5] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR, FERHENGNÂME-I SADÎ HOCA MESUT, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=31968

[6] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR, HOCA MESUD SÜHEYL Ü NEVBAHAR HAKKINDA VE ÖZET, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=31968

https://www.aksaray.gov.tr/default_B0.aspx?content=1199

[8] Prof.Dr. Kemal YAVUZ (Ünite 1, 2, 4-7) Prof.Dr. Mustafa CANPOLAT (Ünite 3)T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2434AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1414XIV.-XV. YÜZYILLAR TÜRKEDEBİYA

KAYNAKÇA / İLGİLİ LİNKLER