Ihlara Vadisi'nden bir görünüm, Resim alıntı: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ihlara,_G%C3%BCzelyurt

IHLARA VADİSİ

Aksaray İli, Güzelyurt İlçesi, Ihlara Kasabası’nda ve Hasan Dağı’nın Kuzeydoğusundadır. Aksaray’a 40 km, Güzelyurt ise 7 km mesafededir.

Nevşehirr’den Aksaray ’a giderken Aksaray’a gelmeden yaklaşık olarak 11 km. kala sola ve Güzelyurt yoluna dönerek;  ya da Derinkuyu'dan sağa dönerek Ihlara Vadisi’ne gidilebilir. Ya da Aksaray üzerinden tabelaları izleyerek de vadiye ulaşılır.

Ihlara Vadisi, Hasandağı volkanından püskürtülen lavların akarsu aşındırması sonucunda oluşan bir vadidir.  Ihlara, Hasandağı'ndan çıkan bazalt ve andezit yoğunluklu lavların soğumasıyla ortaya çıkan çatlaklar ve çökmeler sonucunda, Melendiz çayının bu çatlaklarda kendine bir yatak oluşturarak derinleştirmesi neticesinde ortaya çıkmış bir kanyondur.  Ihlara vadisi Melendiz Nehrinin sularının yardığı kanyonun içindedir.  Melendiz çayı, milyonlarca yıllık bir sürecin sonunda, 14 kilometre uzunluğunda ve yüksekliği yer yer 110 metreye ulaşan kanyon görünümlü bu vadiyi meydana getirmiştir.[1]  14 kilometrelik vadi boyunca 30'a yakın menderes çizerek ilerleyen Melendiz Çayı,  araziyi derin ve sarp bir biçimde yararken, çarpıcı güzellikler meydana getirmiştir.  Ihlara Vadisi'nin, dik kayalıklarının bittiği yerlerde ve  Melendiz Çayı'nın kenarlarındaki oluşan alanlarda fıstık ağaçları ve zengin bir bitki örtüsü göze çarpar.

Bu çatlaklardan yol bulan kanyonun bugünkü halini almasını sağlayan Melendiz çayına ilk çağlarda Kapadokya ırmağı anlamına gelen "Potamus Kapadukus" denilmekteydi.[2] Bu kelimenin bugünkü söyleniş biçimi Kapadokya’dır.  Kapadokya Ihlara Vadisi, Gülşehir, Nevşehir , Göreme , Ürgüp, AVANOS  ile  Aksaray  ve Kayseri ilçelerinin il sınırları arasında bu ilçelere bağlı çok sayıdaki doğal ve tarihi sit alanlarını da içine alan bölgenin genel adıdır.

Bu günkü Kapadokya Bölgesi Nevşehir, , Niğde, Kayseri ve Kırşehir illerinin kapladığı alandır. Daha dar bir alan olan kayalık Kapadokya Bölgesi ise Uçhisar, Ürgüp, AVANOS, Göreme, Derinkuyu, Kaymaklı, Ihlara ve çevresinden ibarettir.

Ihlara,  Kapadokya’nın doğusunda Kapadokya bölgesinin doğal, kültürel ve tarihi bir uzantısıdır. Bölgeye özgü olan yöreden çıkan taşlar yumuşak olduğundan çok rahat işlenebilmekte ancak hava ile temas ettikten sonra sertleşerek çok dayanaklı bir yapı malzemesine dönüşmektedir.  İşlenmesi ve oyulması kolay olan bu arazi yapısı Kapadokya’yı çok eskilerden beri önemli sığınma,  gizlenme alanlarının ve yeraltı şehirlerinin yapılmasına zemin hazırlamıştır. Bölge Coğrafik oluşumları mantar tipli peribacaları, Ihlara vadisi gibi muhteşem kanyonlarıyla da dünyanın çok özel coğrafik alanlarından birisi olmuştur.

IHLARA VADİSİNİN OLUŞUMU

Vadinin oluşumu hakkında Aksaray Valiliği resmi veb sitesinde şu bilgiler verilmiştir. “Hasan Dağı volkanın püskürmesine neden olan tektonik hareketler sonunda çevre yüzeyini geniş bir volkanik tabaka kaplamıştır. Aynı hareketler sırasında kalkerin basınç ve sıcaklık etkisiyle yarattığı kırık hattan fışkıran doğal sıcak suyu, Yaprakhisar ve Ihlara arasında bulunan Ziga Kaplıcaları’nda görebilirsiniz. Çevrenin yapısal karakterini derinden etkileyen volkanik püskürme sonucu oluşan tüf taşları, rüzgâr, erozyon ve diğer doğa etkenleri ile aşınmış, Selime ve Yaprakhisar’da karşınıza çıkan değişik görünüm ve renklerde Peri Bacaları’nı yaratmıştır. Tektonik hareketler, bazı yerlerde yumuşak tüfün, bazı yerlerde gri, yeşil ve kahverengi tonlarının hâkim olduğu ve iri tanelerle ufalanan kayaların kapladığı alanları çöküntüye uğratmıştır. Ihlara Vadisi boyunca ilerleyen Melendiz Çayı da bu tür çökmenin sonucu oluşan kanyon vadinin tabanını oyarak daha büyük bir derinlik kazanmıştır ”[3]

Resim alıntı: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ihlara,_G%C3%BCzelyurt

VADİDEKİ TARİHİ DOKU

Ihlara insan ile doğanın iş birliği sonucunda imar edilmiş bir yerdir.  Vadinin doğal güzelliği, oyulmaya elverişli toprak ve kayaç dokusu insanlar tarafından oldukça iyi değerlendirilmiş,  vadinin muhteşem manzarası kendi doğal yapısına ve görüntüsüne uygun olarak insanlar tarafından tarihi dokularla özenle bezenmiştir. Peribacalarının, vadi yamaçlarının içlerine oyulan ev, kilise ve manastırlar fresklerle süslenmiştir

Yer yer 150 metreye varan derinlikteki kanyonun dik yamaçları,  Hıristiyanlar tarafından oyularak çok sayıda kiliseler ve tünellerle birbirlerine bağlanan yerleşim yerleri haline getirilmiştir. Hıristiyanlar ve din adamları için dini bir merkez haline gelen bu bölgeler,  tehlikeli zamanlarda bir gizlenme yeri olarak da kullanılmıştır.  Tüflerin, mantar şekilli peribacalarının ve kazılmaya elverişli yer altınının delik deşik edilip, evler kiliseler, manastırlar ve yer altı şehirleri ile doldurulmansın sebepleri bunlardır.  Yöredeki kiliselerin resimli olması ayrı bir önem taşır,. Kiliselerin ikonlarla süslenmesi taraftarı olan Hırıstiyanlar mezhep çatışmalrından kaçarak bu bölgeyi üs olarak kullanmya başlamış 6. yüzyıldan başlayarak 13 yy sonuna kadar kilsileri ikonlarla süslemişlerdir.

“Eski adı “PERİSTREMMA” olan 14 km. uzunluğundaki Ihlara Vadisi’ni, Melendiz Çayı  (Potamus, Kapadukus–Kappadokya Irmağı), baştanbaşa kat etmektedir. Irmak, Ihlara Kasabası’ndan başlayarak, yer yer kanyonu 100–120m derinlikte yararak, Kuzeybatı istikametinde Selime Kasabası, Yaprakhisar ve Belisırma Köyleri’nin ve Ziga Kaplıcası’nın bulunduğu geniş vadiye ve oradan Tuz Gölüne yönelir.” [4]

14 km uzunluğunda ki vadi Ihlara'dan başlar, Selime'de son bulur. Vadinin yüksekliği yer yer 100 -150 m dir. Vadi boyunca kayalara oyulmuş sayısız barınaklar, mezarlar ve kiliseler bulunmaktadır.  Ihlara Vadisi, İlk Hıristiyanların vadi yamaçlarında oluşan tüfleri oyarak, kilise ve manastır yaptıkları mekânlar ile bezenmiştir.  Ihlara Vadisi’nde kiliselerdeki süslemeler 6. yüzyılda başlayarak 13. yüzyılın sonuna kadar devam etmiştir.

Vadideki tarihi doku tamamen ortaya çıkarılamamıştır. Buna rağmen  Kültür ve Turizm Bakanlığı Müzeler Genel Müdürlüğü'nün talimatıyla Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Konya Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü ve Aksaray Müze Müdürlüğü olarak kültür varlıklarını belirlemek için ortak çalışma yürütmeye başlamıştır. 'Kaynaklarda vadide 105 kayadan oyma kilise olduğu ifade ediliyor. Ama nerede oldukları ile ilgili bilgi ve çalışma yok. Tescilli kültür varlığımız ise 12 kiliseydi. Vadide tespit ve tescil çalışması başlattık. Uzmanlarımız tarafından 6 aylık bir çalışma sonucunda 23 yeni kilise ve 10 yeni mekânın tespiti yapıldı. Vadideki tescilli kilise sayısı 35'e yükseldi. Kiliseler dışında 1 manastır, 1 şapel, 1 dua odası, 1 hamam, 1 değirmen, 4 kaya oyma mekân ve 1 tünel tescil edildi. Ihlara Vadisi'ndeki tescilli taşınmaz kültür varlığı sayımız 45'e yükseldi.” [5]

KAPADOKYA VE IHLARA

Yöre’nin çok zengin bir tarihi geçmişi vardır. İlk önce Hititler, MÖ.900-800 yıllarında Frigler yöreye egemen olmuştur. Onlardan sonra Lydialılar, Medler, Kimmerler, Persler, Makedonyalılar, Romalılar ve Bizanslılar buraya hâkim olmuşlardır. [6]  Yöredeki en önemli kentelerden biri olan AVANOS 'un tarihi en az dört bin (4000) yıl öncesine dayanmaktadır. [7]  Çok sayıda kilise,  keşiş yemekhaneleri, mezar odaları, kiler ve mahzenler, kayalara oyulmuş evler, peri bacalarının görkemli gösterileri, mantar şeklindeki yeryüzü oluşumları ve diğer pek çok özellikleri ile görülmesi gereken bir yer olan Göreme , Asur metinlerinde  'Nenessa’ olarak adlandırılan Hitit, Asur ve Persler zamanında da önemli bir kent olan Venessa’nın mezarlık alanıydı.[8] Bu bölge  Romalılar zamanında kurulan Kapadokya Krallığı zamanında önemli mekanlar haline gelmeye başlamıştı. Bizans döneminde ise mezhep çatışmalarından kaçan İkonların olmasına taraftar olan Hıristiyanların sığınak merkezi haline geldi.

Bölge Hıristiyanlığın ilk yıllarında önemli bir din merkezi olmuş,  Kayseri'li Basilus ve Nazianzos'lu Gregorius gibi mezhep kurucuları 4.yy. da burada yetişmişlerdir.  Bu mezhep kurucuları Mısır ve Suriye sisteminden ayrı bir manastır hayatı kuralları tespit etmişler,  böylece Yunan ve Slav Manastır sistemi bu bölgede doğmuştur.

Gregorius, teslis inancına yeni bir izah getirerek Hz. İsa'nın Tanrılığı tartışmasında İznik toplantısı görüşlerine kuvvet kazandıran fikirler ileri sürdü. Böylece Hristiyanlık tarihinde öncü Gregorius'un yetiştiği kayalık bölge (Belisırma, Ihlara ,Gelveri) Manastır ruhuna uygun, kayalara oyulan kiliseler topluluğu halinde geldi.[9]

Ihlara ve Kapadokya’da  Ms. 6.ve 7. Yy da Hıristiyan mezhep çatışmaları yüzünden ve  İmparator III. Leon'un ikonaları yasaklamasıyla önemli bir sığınma merkezi haline gelmiş  (726-843) yılları arasında  İkonaklazm denilen dönem başlamıştır. İkonaklastik dönemde Kapadokya'ya büyük bir göç yaşanmış, ikona taraftarı olan Hıristiyanlar bölgeye gelip kayalara oyulmuş manastırlarda gizlenerek ibadetlerine ve faaliyetlerine devam etmişlerdir.[10] Kapadokya ve Ihlara’daki kilise,, manastır ve diğer yapıların ikonlarla süslenmesi, yer altında gizli geçitlere birbirlerine bağlanan yer altı şehirlerinin yapılması bu yüzdendir.

Ihlara Vadisi’nin doğal korunaklı yapısı vadiyi Hıristiyan dininin önemli merkezlerinden biri haline getirmiş Ihlara Vadisi 4. yüzyıldan itibaren önemli bir manastır merkezi haline gelerek yapıldığı döneminin resim sanatının özelliklerini barındıran pek çok kiliseye sahip olmuştur.  Vadide yaptıranı belli olan kiliseler, bilim ve Hıristiyanlık dünyası için çok özel bir önem taşımaktadır.  “Kapalı Yunan Haçı ve serbest haç planlı, tek ve çift nefli kaya oyma kiliseler, Vadinin dik yamaçlarında sağlı sollu yer alarak, ortadan akan Melendiz nehrinin sularıyla bütünleşir. “ [11]

Yakın çevresindeki Ürgüp, Kaymaklı, Avanos, Nevşehir, Gülşehir, Zelve gibi Hıristiyanlar için çok önemli merkezlerle birlikte bu bölge Hıristiyanlar için çok önemli bir bölgedir. Bu bakımdan bu bölge Hıristiyanlar için yeryüzündeki en önemli mekânlardan olmaktadır.  

Kapadokya’nın doğal bir uzantısı olan ve doğal güzellikleri de ap ayrı seçenekler sunan Vadiyi görmek için gelen ziyaretçilerin iniş ve çıkışlarını sağlayan toplam 382 basamaktan oluşan merdiven bulunmaktadır.

Vadi de yer alan freskli kiliselerde (Sümbüllü, Yılanlı, Kokar, Ağaçaltı, Pürenliseki, Eğritaş, Kırkdamaltı, Bahattin Samanlığı gibi) İsa’nın Doğumu, Meryem’e Müjde, Ziyaret, Mısır’a Kaçış, Son Akşam Yemeği gibi sahneleri görmek mümkündür. Vadide yer alan[12] Selime Kasabası ve Yaprakhisar Köyü’nde de önemli kiliseler bulunmaktadır. Selime Kalesi, Derviş Akın Kilisesi, Doğan Yuvası Kilisesi gibi. Ihlara Vadisi, Aksaray’ın yerli ve yabancı turist çeken en önemli doğal ve tarihi yerleşimidir.

Ihlara’daki  bazı barınaklar ve kiliseler yakınlarındaki diğer yeraltı şehirlerinde olduğu gibi birbirine tünellerle bağlantılıdır.  Vadideki tarihi yapıların pek çoğu bakımsız ve ziyarete kapalıdır. Vadinin fazla ziyaret edilemeyen ve sarp kayalıklardan oluşan bölümlerinde kaya oyma yerleşimler ve bunları birbirine bağlayan dehlizlerin belirlenmesi ve koruma altına alınması için çalışmalar başlatılmıştır

IHLARAYA ÖZGÜ İKONLAR VE KİLİSELER

Kapadokya bölgesinin doğal ve tarihi bir uzantısı olan Ihlara kilise planları ve bazı ikonlarındaki değişik üsluplarıyla kendine özgü özellikler taşıyan Kapadokya ve Bizans üslubundan ayrılan özellikler de taşırlar.  Bu tarz değişiklikleri vadinin kendine özgün bir yer dönüşebildiği, Kapadokya ve Bizans etkisinden de kurtularak kendine özgü bir üsluba yönelme fırsatını da bulabildiğini gösterir.

Ihlara Vadisi’ne yakın olan bazı kiliselerin duvar ve tavan süslemeleri Kapadokya sanatından uzak özellikler de taşıyabilmektedir.  Ihlara Vadisindeki kimi ikonların stilleri Bizans ve Kapadokya sanatından ziyade doğu etkisi taşımaktadır. Bu durum Ihlara vadisindeki Hıristiyan tabakanın Doğu kökenli olduğu, Kapadokya’daki Hıristiyanlarla birlikte aynı mezhepten olmalarına rağmen daha farklı kültürel özelliklere sahip olabildiklerinin göstergesi olabilir.  “Aziz tasvirleri Kapadokya ve Bizans tipinden çok ayrıdır. Plan V. ve VI. yy. yapılarına uygundur. Bu bölgedeki diğer üç kilise ise, ayrı bir gruptur. Azizler diğerlerine benzer, fakat ortaçağ özelliğine kaymıştır. İncil’den az metin verilmiştir. Bunlarda da Suriye etkisi açıktır. Göreme ve diğer kiliselerde rastlanmayan özellikler ve ifadeler vardır. Bütün resimlerde İncil sahnelerinin sembolik bir üslupla gösterildiği dikkati çekmektedir.  “   [13]

Kiliseler

Vadi içerisinde 105 kilise vardır. [14]Bunlardan bazıları ziyrete açık büyük kısmı kapalıdır. En iyi durumda olan ve ziyarete açık bulunan kiliseler Eğritaş Kilisesi (Köyden yürüyerek veya merdivenle bir saatlik mesafede), Kokar Kilise ( Çayın sol kıyısında, merdivene 1 km. uzaklıkta), Pürenli Seki Kilisesi, Ağaçaltı Kilisesi (Merdivenin hemen yakınında, Yılanlı Kilisesi  (Köprüyle geçilen sağ tarafta), Bahattin Samanlığı Kilisesi (Belisırma Köyü girişinde, çayın sol kıyısında),  Kırkdamaltı Kilisesi (Belisırma Köyüne 500 metre), Sümbüllü Kilise (Merdivenin sol tarafından 250 m. ileride).  Direkli Kilise’dir  (Belisırma Kilisesi karşısında manastır kilisesi). Ziyarete açık olanlardan bazıları şunlardır:

•        Saint Georges (1283-1295) yıllarına aittir.
• ·      Direkli Kilise (976-1025)
• ·         Bahaeddin Samanlığı Kilisesi
• ·         Sümbüllü Kilise
• ·         Direkli Kilise
• ·         Ala Kilise
• ·         Çanlı Kilise (Akhisar)
• ·         Karagedik Kilisesi
• ·         Ağaçaltı Kilisesi
• ·         Pürenliseki Kilisesi
• ·         Kokar Kilise
• ·         Yılanlı Kilise
• ·         Aziz George (Kırkdamaltı) Kilisesi
• ·         Sümbüllü Kilise

Adres: Ihlara Vadisi Örenyeri, Güzelyurt İlçesi, Merkez / AKSARAY

T: (0–382) 453 74 82 

Resim alıntı: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ihlara,_G%C3%BCzelyurt