GERGER KALELERİ VE CENDERE VADİSİ  ( FIRAT ARSAMEİA’ KENTİ )

GERGER KALESİ.

Gerger ilçesi; il merkezine 105 km. uzaklıkta ve ulaşım karayolu ile yapılmaktadır. Karayolu; ADIYAMAN,  Kahta, Narince, Gerger ve Gölyurt’ a kadar gitmektedir. Yol asfalt,  Gölyurt karayolu’ nun 18 Km. ‘si ise stabilizedir.

Bazı kaynaklara göre M.Ö. VI.Yüzyılın ilk yarısında yaşayan Selevkos Kralı Arsemes, Fırat üzerinde aşağı ARSEMİA adlı bir kent kurmuştur. Bu kent Gerger Kalesi olarak halen bulunmaktadır. Aşağı ARSEMİA KOMMAGENE krallı, zamanında kışlık kent olarak kullanılırdı.[1] Gerger Kalesi ve Arsemia kantinin karşısında da bir kale bulunur bu kale’nin adı ise yeni kaledir. Yeni Kale ile Gerger kalesi karışlıklı olarak birbirlerini korumak maksatlı olarak inşa edilmiştir. Her iki kale arasında yer altından gizli geçitlerle birbirlerine bağlandığı iddiası vardır.

ADIYAMAN’ın Kâhta İlçesine 85 km. uzaklıkta bulunan, tarihi Geç Hitit dönemine dayanan kale, Fırat Nehrinin batı yakasında yer almaktadır.[2] Kale, Gerger ilçesinin güneyindeki Oymaklı (Nefsi Gerger) Köyü yakınındadır.  Yöre halkı tarafından “ Berber Kalesi”  olarak da tanınan kale  sarp bir kayalık üzerindedir.  Kale, Orta Çağ’dan günümüze kadar son derece sağlam ve iyi bir durumda gelmiştir. Oymaklı tarafında ARSEMİA şehrinin kalıntıları vardır. Rakımı bin 100 metre olan Gerger Kalesi'ne 400 metrelik zorlu bir tırmanış ile ulaşılmaktadır.

Fırat Nehri’nin batı yakasında yer alan Gerger kalesi, kaynaklara göre İ.Ö. II. Yüzyılda Kommagenelilerin atası olan Arsames tarafından ARSEMİA kentinin kalesi olarak kurulmuştur.  Sarp kayalar üzerine, Aşağı ve Yukarı Kale olmak üzere iki bölümde inşa edilen Gerger Kalesi’nin batı surlarında Kral Samos’a ait bir kabartma bulunur. İslami dönemde de kullanılan kale içerisinde cami, dükkânlar ve su sarnıçları vardır.

Gerger İlçesinin Oymaklı köyündeki kale, Roma döneminde inşa edilmiş, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde surlar, kale kapıları ve tonozlu yapı grupları eklenerek kullanılmıştır. Kalıntılarının büyük bölümü define avcıları tarafından yapılan  tahribatlara ve kaçak kazılara rağmen günümüzde de ayaktadır.

    

Kale sarp bir kayalık üzerinde sağlam duvarlarla çevrilmiştir. Kale ve kalenin koruduğu kent, Kommagene Krallığı’nın doğu sınırını oluşturmaktadır.  Şehir ve kalesi Fırat nehri üzerindeki geçişlerin kontrol noktası durumundadır. Sarp kayalar üzerine, Aşağı Kale ve Yukarı Kale olmak üzere iki bölümde inşa edilen Gerger Kalesi, Kommageneliler’in ilk idare merkezi durumundadır.  Kale ve kent  aynı zamanda kutsal bir tapınak görevini de üstlenmiştir. [3]

Üç girişi bulunan Yukarı Kale'nin 1. kapısı yanında kayalardan oyulmuş merdivenler, koridorlar ve mezarlar vardır. 3. kapı çevresinde Kral Samos ve torunu I. Antiochus tarafindan yazdırılan altı kitâbe bulunur.

 Kalenin üst kısımlarında yapı temelleri, burçlar; alt kısımlarında ise su sarnıçları ve evlere ait kalıntılar yer alır.  Aşağı kalede Orta Çag'a ait İslami dönemlerde yapıldığı bilinen yapı temelleri bulunuyor olsa da,  bu kalıntılar günümüze kadar ulaşmamıştır. Görülebilen kalıntılar ise iyi durumda değildir.  Yukarı Kaledeki kayalara oyulmuş merdivenler,  koridorlar ve su sarnıçlarına ait kalıntılar bu bölümde de bulunmaktadır. Aşağı Kale'nin batı surlarına dışarıdan bakıldığında kayalara oyulmuş Kral Samos'a ait bir rölyef görülmektedir.  Dört metre yüksekliğindeki rölyefte Kral Samos tören giysileri üzerinde silahlarla kuşanmış ve sağ elini ileri doğru uzatmış olarak ayakta tasvir edilmiştir.[4]

YENİ KALE ( Eski Kâhta Kalesi )

Adıyaman’a 60 km. uzaklıkta Kocahisar köyü yakınındadır. Kommagene’ler tarafından yapılan Kale Gerger Kalesinin karşısında olan bir tepe üzerine inşa edilmiştir.  Yeni Kale’nin, karşıdaki Arsemeia kenti ve kalesi ile birlikte karışlıklı olarak birbirlerini korumak maksatlı olarak inşa edildiği ve her iki kalenin de Kommagenalar zamanında onarıldığı, yapıldığı ve birlikte kullanıldığı düşünülmektedir.   Fakat Kahta çayı yakınlarındaki köprüsünü koruyabilecek hâkim bir tepe üzerinde kurulan kalenin Memluklar zamanında Halep Valisi, Kara Sungur tarafından 1268 yılında yapıldığı veya onarıldığı bilinmektedir.[5][5]

Kâhta Çayı’nın suları basamakçalar ve sekilerle yükseltilerek kale yakınlarına kadar çıkması sağlanmış bu suların saklanabilmesi için de kale de sarnıçlar kurulmuştur.

Romalılar ve ardından Memluklular tarafından restore edilen Kale en son 1970’lerde Dörner tarafından kısmen onarılmıştır. Kale içinde çarşı, cami, zindan, suyolları, güvercinlik kalıntıları ve kitabeler bulunmaktadır.  Kalenin günümüze ulaşan hali bir dış ve iç kaleden oluşur. İç kalede bir cami, bir hamam, iki sarnıç ve çapraz tonoz örtülü odaları ve salonu ayakta kalan ile bir saray kalıntısı vardır.  Bu kalıntılar nispeten iyi durumda olarak günümüze kadar gelebilmiştir.

Moğol istilası esansında Memluklular için oldukça önemli bir işlev gören kale, haberci güvercinleri sayesinde Moğollara karşı direnişte önemli bir görev üstlenmiş,  Memluk Sulta’nının savaş stratejisi bu kaleden alınan haberler sayesinde gerçekleşmişti.

Kale’den Nymphois’e inen suyolu bir tünelle Arsameia’ya bağlanmıştır. 80 metreyi bulan bu yolla halen suya ulaşmak mümkündür. 

Cendere Vadisi,  M.Ö. 1. yüzyıl başlarındaKİ  Kommagene Krallığının önemli  bir alanıdır.  . Cendere  Arsameia Ören yeri, Karakuş Tümülüsü, Cendere deresi, Cendere  köprüsü, Kâhta çayı,  Şeytan Kalesi ve hemen yakınlarındaki Nemrut Dağı, Yeni Kale ve Gerger kalesi ile birlikte coğrafik ve tarihi güzellikler serisinin bir bütünü olarak karşımıza çıkar.

Eski Kâhta Köyü yakınında Kommagene'nın başşehri Arsameia kenti ve bu kenti koruyan Gerger Kalesi yer alır.  Kent ve kale Mithridates'in kutsal alanı kabul edilmektedir. Burada, Mithridates'in kutsal alanı da bulunmaktadır. Arsameia'nın 10 km güneybatısında 21 metre yüksekliğinde Karakuş Tepe Tümülüsü bulunur. Karakuş Tepe Tümülüsü Kommagena  krallığının kadınlarının gömüldüğü  bir tümülüstür.

CENDERE KÖPRÜSÜ

Cendere çayı üzerinde yer alan ve dünyanın hâlen kullanılmakta olan en eski köprülerinden biri olarak anılan tarihi köprüdür.

Adıyaman’a 55 km mesafede, bugün Eskikale olarak bilinen bir antik yerleşim bölgesinde bulunmaktadır. Kahta ve Sincik’i birbirine bağlar. Romalıarın yaptığı 2. en geniş kemerli köprüsüdür. 120 m uzunluğunda ve 7 m genişliğinde olan köprü mimari açıdan da oldukça özgün yapılmış orijinal hali ile günümüze kadar ulamıştır. Köprünün yapıldığı devirlerdeki bütün özellikleri günümüze kadar hiç bozulmadan taşıyabilmesi oldukça enteresandır.  Her biri 10 ton ağırlığında 92 kayadan meydana gelmiştir.

Kâhta Çayı'nın bir kolu olan Cendere Çayı'nın daraldığı yerde iki ana kaya üzerinde tek kemerli olarak yapılan Cendere Köprüsü Roma çağından günümüze ulaşan en görkemli ve en sağlam halde kalen yapılardan birisidir.  Köprünün girişindeki sütunlar köprüye gelenleri selamladığı, görsel bir şölen sunduğu gibi aynı zamanda köprünün kitabesini taşımakla yükümlüdür. Köprünün Orijinalinde 4 korint sütun bulunmaktadır.  Kâhta tarafındaki iki korint sütun Septimius Severus ve eşine, Sincik tarafındaki ikisinin ise oğullarına adandığı bilinmektedir. [6] Ancak oğullardan Geta’ya ait olan sütun, onu öldüren ve kardeşine ait her şeyi yok etmek isteyen Caracalla adlı kardeş tarafından yıktırılmıştır.[7]

Köprü sütunları üzerindeki kitabeye göre bu köprü, Kommagene şehirleri tarafından Roma İmparatoru Septimus Severus (MS 193-211) ile karısı ve oğulları onuruna yaptırılmıştır.