Bend

Birçok yerde, birden fazla anlamı olan bir kelimedir.

Edebiyat  terimi olarak: Bir den çok mısradan oluşan  dize kümeleri,  şiirde iki ya da daha çok mısradan oluşan birimler, eşit  sayıda dize kümelerinden oluşan şiir bölümleri,  aynı aruz kalıbıyla yazılan birden çok dizeli veya beyitli şiir bölükleri şeklinde tarif edilebilir.

Bend, şiirde bir terim olarak iki dizeden fazla sayıda dizelerden oluşan şiir bölümleri, nazım birimi anlamındadır. Ancak bend  terimi halk, divan ve serbest şiirde biraz farklı manalar taşır.

Örneğin Halk şiirinde bend terimi üç veya dört dizeden oluşan nazım birimi anlamındadır. Serbest şiirde ise dize sayıları belirsiz olan şiir bölümleri olarak anlaşılır. Divan şiirinde ise dört ve dörtten fazla sayıda dizelerden oluşan ama dize sayıları 4,5,6,7,8,9.10 ‘a kadar ulaşabilen şiir bölümleri olarak anlaşılır. Murabba, muhammes, müseddes, müsemmen, müsecca… terk-i bend, terc-i bend gibi aynı vezinde, aynı sayıda dizelerden oluşan şiir bölümlerine bend denir.

HALK ŞİİRİNDE BEND 

Bendlerin halk ve aruzlu şiirlerdeki anlamları birbirlerinden  biraz farklı kavramalar izah ettiğine dikkat edilmelidir. Halk şiirinde bend kavramını dörtlük karşılar. Anonim şiirde ise dörtlüğün yanı sıra üçü kendi kendi arasında son ikisi nakarat şeklinde 3+2 lik  veya 4+2’lik bölüklerden oluşan nazım birimidir.

Beyaz giyme tanırlar
Seni yolcu sanırlar
Zaten bende talih yok
Seni benden alırlar

Salına da salına da gel
Dön dolaş yine bana gel

Bendler, iki, üç,  dört, beş, altı, yedi on veya daha çok sayıdaki dizelerden oluşabilir. İki dizelik bentlere ise BEYİT denmektedir. Diğer kümelere  mısra sayısına  göre üçlük, dörtlük, beşlik de  denir.  

Yârin dudağından getirilmiş
Bir katre alevdir bu karanfil
Rûhum acısından bunu bildil

Düştükçe vurulmuş gibi yer yer
Kızgın kokusundan kelebekler
Gönlüm ona pervane kesildi    A. Haşim

Örneğin bu şiir üçlüklerden oluşmuştur.

DİVAN ŞİİRİNDE BEND 

Divan şiirinde ise dört ve dörtten fazla sayıda dizelerden oluşan ama dize sayıları 4,5,6,7,8,9.10 ‘a kadar ulaşabilen şiir bölümleri olarak anlaşılır. Murabba, muhammes, müseddes, müsemmen, müsecca… terk-i bend, terc-i bend gibi aynı vezinde, aynı sayıda dizelerden oluşan şiir bölümlerine bend denir.

Murabba, muhammes, şarkı, rubai, tuyug, mani gibi nazım biçimlerinin her bendi de parça anlamında kıta diye adlandırılır. Bir şiirdeki  bendler dize sayısı bakımından eşitlik göstermelidir. Bunun yanı sıra divan edebiyatında bendlerin arasında nakarat ve kavuştak adı altında beyitler de gözükür. Bu durumda bir şiirde iki farklı bend türü kullanılabiliyor demektir. Terkib i Bend ve Terci bendler bu şekildedir.

Eski Türk edebiyatında murabba, muhammes, müseddes, terkîb-i bend, tercî-i bend gibi nazım şekillerinin her birinin bölüğünün ismi de benddir. Ayrıca, musammat’ların her bir parçasına da bend adı verilir. Bir şiiri meydana getiren ikilik (beyit), üçlük, dörtlük, beşlik vd. kümelere de bend denmiştir. [1]

                   TERCİ-İ BEND

Yarab nedir bu dehrde her merd-i zü-fünûn  
Olmaz bela-yı akl ile aramdan masun            
Yarab niçin bu arsada her şahs-ı arifin           
Mikdar-ı fazlına göre derdi olur fuzûn          
Her kangı suya af-ı nigah etse bi-huzur          
Her kangı şey'e sarf-ı ayal etse aklı dün         
Mümkün müdür hakikat-i eşyayı vezn ü derk  ---d
Mizan-ı akla dirhem-i ta'dil iken zünun           --

        …………………………

Subhâne men tahayyere fi sun'hil- ukûl               Vasıta
Subhâne men bikudretihi ya'cüzü'l-fuhül            Beyiti

Çağdaş şiirde bend düzenine pek riayet edilmemiş eşit sayılı veya  dize sayıları eşit olmayan şiir bölükleri oluşturulmuştur. Serbest şiirlerde bir şiir tek bir bendden de oluşabilir . Yahut da bir şiirde dize sayıları  eşit olmayan bendelerden de oluşabilir. 

KAYNAKÇA 

[1] Prof.Dr.Turan Karataş / Edebiyat Terimleri Sözlüğü