DİDYMA- APOLLON TAPINAĞI

• Aydın Tarih Turizm Antik ve Doğal Güzellikler
• ALİNDA ANTİK KENTİ - AYDIN- ÇİNE
• Afrodisias- Aydın
• Amyzon ( Aydın) Antik Kenti

Didyma, Aydın ’a 103 km uzaklıkta, Söke ilçesinin Yenihisar köyü yakınlarında Didim ilçesinde Miletos'un 18 km. güneyindedir. 

Kentin adlarından birisi Didiyma diğeri ise Brankos tur.  Ddiyma adı eski Yunanca da İki ikiz kardeş anlamına gelirken, Brankhos kelimesi ise  “ Biliciler, kahinler”  anlamına gelmektedir. Didiyma İkiz kardeş anlamı Efes şehri ile kardeş şehir olduğunu ifade ederken “ Kâhinler “ anlamı ise kentin kurucusu sayılan Brankos’un kâhin olması ile ilgilidir. Apollon Tapınağı'nın bulunduğu yöre hiç bir zaman bir kent niteliği taşımamış, Claros gibi bie kehânet merkezi olmaktan öteye gidememiştir. Branchidai (Brankhidai) ismi verilen Delphoi kökenli, soylu bir aileden gelen rahiplerin yönetimindeki Didyma'da her yıl veya dört yılda bir ayinler düzenlenmiş, bayramlar yapılmış, şenlikler, geceleri meşale koşuları birbirini izlemiştir. (1 .edebiyadvesanatakademisi.com/forummesaj/96-aydinin l )

Miletos'tan gelen, mermerlerle döşenen Didim’in antik Kutsal Yol’u, iki yanında yatan aslan ve oturan adam heykelleri ile süslenmiştir.  Bu kutsal yolla bağlanan Didyma, antik çağlarda bir kehanet merkezi olması ve Düny’daki en büyük üç Apollon Tapınağından birisine sahip olmasıyla ünlendi.

Antik İonia (İyonya) 12 kentten oluşuyordu:.  Bunlar Miletos, Priene, Melia, Myus, Ephesos, Kolophon, Lebedos, Teos Klazomenai, Phokaia, Khios ve Erythrai'dir.  İonia'nın en önemli iki şehrinden biri Efes kentiyken, diğeri ise Milet’lilerin tanrı Apollon'a adadığı Didim kentiydi. Antik Yunanca da "İkiz kardeş" anlamına gelen "Didyma" kelimesi bu kentin adı oldu.

Ephesos'ta Artemis Tapınağı, Didyma'da ise Artemis'in ikiz kardeşi Apollon'un tapınağı bulunmaktadır.  Bu duruma göre İkiz kardeş olan Artemis ve Apollon’un adlarına adanan iki kentten biri olan Didyma’ya bu sebepten ikiikiz kardeş anlamına gelen Didiyma adı verilmiştir.

 Apollon Helenist uygarlıklarda güneş, kehanet, müzik ve sanat tanrısı olarak kabu edilir. Efsaneye göre tanrı Apollon, Didyma'da çoban Brankhos'a rastlamış, ondan çok hoşlanmış ve ona biliciliğin (kehanetin) sırlarını vermişti. (2 didimmarket.com)  Brankhos ise karşısına çıkan defne ormanı ve su kaynağının bulunduğu yerde Apollon Tapınağını kurmuştur. Bu efsane Didim antik kentinin kuruluş nedenini bizlere açıklamış olur.

 Apollon’dan kehanetin sırlarını öğrendiği için Apollon’a duyduğu vefa borcunu ödemek için Didim ‘de Apollon adına tapınak kuran Brankhos'un soyundan gelenler "Brankitler" olarak anılmış ve bu ve tapınağı yönetmişlerdir.  Hatta bu yüzden de Didim'e "Brankhidai"  şehri de denilmiştir.

Daha sonra Didim’e gelen Miletoslular Didyma'da tanrı Apollon adına dev bir tapınak yapmaya başladılar. Miletlilerib ve ardından gelen Makedonların da bitiremediği bu devasa tapınağa ulaşmak için Kutsal Yol’u inşa ettiler. (2 didimmarket.com)  Bu Devasa Apollon Tapınağı Didyma'yı antik çağın kehanet merkezi haline getirmiştir.

“ Miletoslular Dünya'nın yedi harikasından biri olan Artemis tapınağına karşılık olarak inşa etmeye çalıştıkları Apollon Tapınağı'nın ölçeklerini öyle büyük tuttular ki tapınağı tam olarak bitirebilmek ne Miletoslulara, ne Büyük İskender'e ne de Romalılara nasip oldu. “  109x51 metre boyutlarında inşa edilen Apollon Tapınağı,  Artemision ve Sisam'daki Hera Tapınağı'yla beraber Helenistik çağın en büyük üç tapınağından birisi olarak kabul edilmektedir.

 “Kült heykelin bulunduğu iç kısım olan naos ya da cella alanı ise 53x21 metre ebatlarındadır. Tapınak, 19,5 metre uzunluğunda 120 adet iyon düzeni sütunla çevriliydi. Bugün bunlardan sadece üç tanesi ayaktadır.”  (2 didimmarket.com)

https://www.kaliteliresimler.com/img2452.htm

Apollon Tapınağı’nın yapımı 

Apollon Tapınağı, o zamanki adıyla Didymaion M.Ö. 560’ta inşa edildi ve antik dünyanın en önemli kehanet merkezlerinden biri haline geldi. Tapınak, uzun süre, orada yaşayan ve Brankhidler adı verilen aile tarafından yönetildi. M.Ö. 494’te Persler Miletos’a saldırdı ve Pers saldırısı sırasında, Miletos şehri ile Apollon Tapınağı da yerle bir edilmişti. Tapınakta bulunan, Apollon’un bronz heykeli Pers başkenti Ekbatan’a götürüldü. Kâhinlerin yurdu ve Apollon Tapınağı iki asır boyunca kimsesiz kalacaktı. İskender Miletos’a geldikten sonra Didiyma’nın kaderi yeniden değişti

Büyük İskender M.Ö. 334’te Miletos’u aldıktan sonra kâhinler İskender’in Zeus’un öz oğlu olduğunu söyleyerek İskender’in Gavgamelada ve diğer yerlerde çok büyük zaferler kazanacağını müjdelediler. Bu kehanetlerden hoşlanan İskender kehanet merkezinin yönetimi Miletos kentine verdi. Didyma Miletos’un kutsal alanı oldu. İskender’den sonra Selevkos Nicator yeniden yapılmaya başlayan tapınağa büyük bir destek verdi. ( 3. George E. BEAN , Eskiçağda Ege Bölgesi, didimli.com/apollon.htm)  Tapınağın yerine, hatta onun temelleri üzerine, İon dünyasının en büyük tapınaklarından birinin yapımına başlandı.  Apollon Tapınağı’ndan Persler tarafından çalınan bronz Apollon heykeli Suriye Kralı I. Seleukos Nicator tarafından bulundu ve Didyma’ya geri verildi. (.muze.gov.tr/flip/muzedergi/sayi4/muze_dergi_ ) Fakat yeni yapılmakta olan tapınak devasa boyuttaydı. Miletliler M.Ö. 300 dolaylarında başladıkları tapınağı tamamlayabilmek için iki yüz yıl boyunca çalıştılar ama ölçüleri çok büyük tutulan tapınağı bitirmek onlara nasip olmadı. Helenistik tapınağın yapımına, Büyük İskender’in Perslere karşı elde ettiği zaferden sonra başlanılmış, ancak, tapınağın yapımı tamamlanamamıştır. Üstelik tapınak ve Didiyma İ.Ö. 278 yılında istilacı Galatların saldırılarından çok büyük zarar görmüş tapınaktaki tüm zenginlikler yağma edilmişti.

Apollon tapınağının mimari özellikleri ile ilgili en detaylı bilgileri George E. BEAN vermektedir.  George E. BEAN, adı geçen yazısında tapınağın mimari özelliklerini şu şekilde izah eder. “   İon düzenindeki yapı “dekastylos dipteros” plan gösterir, yani kısa yanlarda on sütun içeren iki sütun dizisiyle çevrilmiştir. Bir ön avlu niteliğindeki pronaosta on iki sütun daha vardır. Böylece toplam sütun sayısı 120’ye ulaşmaktadır. Pronaos ile en kutsal bölüm olarak tanımlayacağımız naos arasında, içinde iki sütun bulunan bir ön oda yer alır. Pronaostan ön odaya açılan kapının 1.45 m. yüksekliğindeki eşiği, buranın bir giriş işleviyle kullanılmadığını göstermektedir. Ön oda ise başka tapınaklarda rastlamadığımız bir öğedir ve işlevi aşağıda incelenecektir. Ön odadaki üç kapıyı izleyen basamaklar 2.59 m. alçakta kalan naosa iner. Burası, yüksekliği 21.3 m.yi aşan duvarlarıyla büyük bir avluyu andırır. Naosun olağandışı uzunluğu yapının bir opisthodomostan yoksun bulunmasından kaynaklanmaktadır. Strabon, dev boyutları yüzünden, yapının hiçbir zaman bir çatı ile örtülmediğini bildirir. “( George E. BEAN , a.g.y)  Bu yapının içinde görkemli bir Apollon Heykeli bulunmaktaydı. Bu heykel tapınağın özel bir bölmesindeydi.  “Didyma’da ise naosun üzerinin açık olması dayısıyla Apollon heykeli için İon düzeninde bir naiskos, küçük bir tapınak yapılmıştır. bilicilik pınarı da yalnızca temelleri günümüze erişen naiskosun içindedir. Naos duvarlarının üst bölümü pilasterler ile bezenmiştir. Pilaster başlıkları arasında griffon ve Iyra motiflerinden oluşan bir friz uzanır. Frize ait bazı parçalar bugün kuzey duvarın önünde durmaktadır.” “( George E. BEAN , a.g.y)   Tapınakta bulunan Apollon’un tunç heykeli tapınağa hediye edilmiştir ve  bu heykel Milet sikkelerinde de yer almıştır. Tapınağın en önemli özelliklerinden birisi de kutsal avluya inilen kapıların arasında yer alan 70 ton ağırlığındaki tek parça mermer bloktur. Bu blok mermerin dünyanın en büyük blok mermeri olduğu tahmin edilmektedir. (https://www.gezikolik.com/tr/Tarih_Kultur/Genel_Bilgiler/Turkiye/ )

APOLLON TAPINAĞI

Miletliler, şehirlerine büyük gemilerin bile yanaşabildiği devasa bir liman da yaptılar ve Limana Penaros adını verdiler. Bu limandan inen insanlar Kıtsal Yol’dan yürüyerek Şehre ve Apollon tapınağına geliyorlardı. Şehrin ziyaretçileri ise kâhinliğin merkezi olarak kabul ettikleri şehrin kâhinlerinden geleceklerini öğrenmeye çalışan meraklı insanlardı.  “18 kilometrelik Kutsal Yol’un Didyma’ya yakın son iki kilometresinde ziyaretçileri, geniş koltuklarda oturan kadın ve erkek Brankhidler’in heykelleri karşılardı. M.Ö. 6. yüzyılda yapılan bu heykellerden pek çoğu 1858 yılında İngiliz arkeolog Newton tarafından British Museum’a gönderilinceye kadar orijinal yerlerinde, ait oldukları topraklarda, ziyaretçilerini karşılamaya devam etmişlerdi. “ ( 4. .muze.gov.tr/flip/muzedergi/sayi4/muze_) Kenarlarında kadın ve erkek Brankhidler’in heykellerin dizili olduğu bu antik yolun çok büyük bir bölümü henüz altındadır ve 2012 yılında yapılan kazılar bu kutsal yolun gün yüzüne çıkması yönünde yapılmaktadır. Tav­şan Ada­sı ve Or­man Kam­pı böl­ge­sin­de yü­rü­tü­len ka­zı­la­r “Kut­sal Yol” ola­rak bi­li­nen Apol­lan Ta­pı­na­ğı’na uza­nan Didim-Milet ara­sın­da­ki böl­ge­de yo­ğun­la­şmıştır. ( 5..milliyet.com.tr/didy-ma-an-tik-ken-ti-nde-ka-zi-ca-lis-ma-la-ri-bas-la-di/ege/haberdetay/15.08.2008/978588/default.) Bir kısmı gün yüzüne çıkartılan bu kutsal Antik yolun önemli bir bölümü halen toprak altındadır. Ortaya çıkmış bu yolun kenarlarında artık heykel yoktur. Yoldaki bu heykeller Batı ülkelerine taşınmıştır. “Çoğu Arkaik Döneme özgü, dik bir biçimde oturan figürlerin bazıları yazıtlıdır. Kutsal yol heykelleri arasında bir aslan bir sfenks heykeli de vardır. Antik heykellerin başta Lord Elgin, Charles Fellows ve Sir  Charles Newton tarafından – kuşkusuz Osmanlı hükümetinin izni ile- bulundukları Yunanistan  ve Türkiye topraklarından Avrupa müzelerine taşınmıştı. “  (3. George E. BEAN , Eskiçağda Ege Bölgesi, didimli.com/apollon.htm)  

Tapınağın bu günkü kalıntıları ilkçağdaki yapısı hakkında detaylı bilgiler verecek durumdadır. Kalıntılara bakılarak yapılan hesaplamalar ve tahminler tapınağın tamamen ayakta iken ki durumu hakkında bilgiler vermektedir.  “Tapınağın girişindeki merdivenlerin yukarısında devasa yükseklikte çift sıra sütunlar vardı.  Çift sıra sütunların sonunda tapınağın üç girişi vardı. Yanlarda iki küçük giriş ve her zaman açık olan orta giriş... Ortadaki büyük kapıyı kullanmak yasaklanmıştı. Yalnızca rahipler bu bölüme girebiliyordu. Burada Apollon’un kadın kâhinleri, kendilerinden geçmiş bir halde yalnızca rahiplerin tercüme edebildiği anlaşılmaz sözlerle sorulan soruların yanıtlarını verirlerdi”  Bir kâhinler kenti olan şehirden ziyade tek bir tapınak olan Didyma ve Apollon Tapınağı antik çağlarda geleceği öğrenmek isteyenler ve Apollon’a şükranları sunmak için gelenlerin ziyaret ettiği bir yerdi. . Panormos Limanı’ndan denize açılacak tüccar ve askerlerin Apollon Tapınağı’nda fal baktırıp, tanrılara kurban sundukları ve daha sonra kâhinlerden aldıkları telkinlere göre denize açıldıkları sanılmaktadır.

Tapınakta halkın oyları ile seçilen birkaç görevli ve ziyaretçilerin gelecekle ilgili sorularını bilmekle görevli kâhinler bulunuyordu. Bu kâhinlerin yanına yaklaşmak yasaktı ve kâhinlerin yanına ancak seçilmiş haberci görevliler gidebiliyorlardı. “Etrafı duvarlarla çevrili ve çatısız bu bölümde büyük bir defne korusu, kutsal bir su kaynağı ve Apollon’un heykelinin bulunduğu küçük bir tapınak daha vardı. Biri yukarıya çıkmak, diğeri de aşağıya inmek üzere kullanılan merdivenler de bu bölümde yer alıyordu.” (.muze.gov.tr/flip/muzedergi/sayi4/muze_) Yapının ortasında bulunan, zamanında yalnızca rahip ve kâhinlerin girebildikleri 53x21 m. boyutlarındaki “Sella Kutsal Alanı”, günümüzde konser ve sanat organizasyonlarına ev sahipliği yapan bir yer olarak kullanılmaktadır.

Didyma antik kentindeki ilk kazılar 1858 yılında İngilizler tarafından başlatılmıştır. Bu kazılar Aralıklarla 1905 yılından 1937 yılına kadar devam etmiştir. Günümüzde de kazılar halen devam etmektedir. (https://www.iyigezi.com/ege_didim-antik-kenti_51.html )

KAYNAKÇA

• https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/forummesaj/96-aydinin_tarihi_turizmi__antik_ve_dogal_guzellikleri.html
• https://www.didimmarket.com/didim-cevresindeki-antik-kentler/didyma-antik-kenti.html
• George E. BEAN , Eskiçağda Ege Bölgesi, didimli.com/apollon.htm)  
• https://www.muze.gov.tr/flip/muzedergi/sayi4/muze_dergi_04.pdf
• milliyet.com.tr/didy-ma-an-tik-ken-ti-nde-ka-zi-ca-lis-ma-la-ri-bas-la-di/ege/haberdetay/15.08.2008/978588/default
• https://www.iyigezi.com/ege_didim-antik-kenti_51.html
• https://www.gezikolik.com/tr/Tarih_Kultur/Genel_Bilgiler/Turkiye/AYDIN/

https://resatkayar.blogspot.com/2011/05/didyma-apollon-tapnag.html


ww.google.com.tr/imgres?q=DİDİM+APOLLON+TAPINA